ÜLKEMİZDE MADDE KULLANIM BOZUKLUKLARI TEDAVİ YÖNTEMLERİ, MÜCADELE SÜRECİ VE GÖNÜLLÜ ÇALIŞMALAR- DİLAN SAKAOĞLU

 

ÜLKEMİZDE MADDE KULLANIM BOZUKLUKLARI TEDAVİ YÖNTEMLERİ, MÜCADELE SÜRECİ VE GÖNÜLLÜ ÇALIŞMALAR

 Madde kullanım bozuklukları sağlığı tehdit ettiği kadar hayatın psikolojik, ekonomik ve sosyolojik boyutları ile iç içedir. Dürtüselliği arttırarak toplumun bütünlüğünü, işleyişini tehdit eder (Orum, Kuştepe, Zabıt Kara, Dumlupınar, Eğilmez, Özen ve Kalenderoğlu, 2018; Kuştepe, Kalenderoğlu, Çelik, Kaya Bozkurt, Orum ve Uğuz, 2019). Madde kullanım bozuklukları DSM-5’de 10 ayrı maddeye ayrılmaktadır; esrar, alkol, kafein, halusinojenler, inhalanlar, opiyatlar, nikotin , stimulanlar,  sedatif-hipnotik ve anksiyolitikler, diğer (Jaffe ve Anthony 2005, Hasin ve diğer., 2013 akt. Güleç, Köşger ve Eşsizoğlu, 2015).

 Türkiye’nin uyuşturucu ticareti konusunda transit ülke konumunda olması, maddeye ulaşım açısından bir risk faktörü oluşturmaktadır (Türkiye Uyuşturucu Raporu, 2021). Bu noktada risk altındaki yaş grubu genç nüfustur (Orum, Kuştepe, Zabıt Kara, Dumlupınar, Eğilmez, Özen ve Kalenderoğlu, 2018). 

 

Resim 1. Uyuşturucu Ticareti Transit Ülke Türkiye (Kaynak: Türkiye Uyuşturucu Raporu 2021)

 

Küresel Alkol Durum Raporu 2016 yılında alkol bağımlılığı ve kullanımı ile ilişkili bozuklukların Türkiye nüfusunda yaygınlık oranı %4.8 olarak tespit edilmiştir (Global Status Report On Alcohol And Health, 2018). Türkiye’de 2020 yılında madde ile ilgili olaya müdahale edilme sayısı bir önceki yıla göre %7 oranla artarak 159.268’e ulaşmıştır. Bu sayının %77,64’ü kullanım amaçlı madde bulundurmaktır (Türkiye Uyuşturucu Raporu, 2021). 

TEDAVİ

 Türkiye’de madde kullanım bozuklukları ile ilgili temel tedavi Sağlık Bakanlığı’na bağlı Alkol-Madde Bağımlılığı Araştırma, Tedavi ve Eğitim Merkezleri’nde (AMATEM) verilmektedir. Bu merkezlerde bağımlılığı sonlandırma, hayatın kontrolünün yeniden ele alınması ile ilgili çalışmalar yapılmaktadır (11. Kalkınma Planı Bağımlılıkla Mücadele Çalışma Grubu Raporu, 2018).

 Bunun haricinde madde kullanım bozukluğu ile mücadele veren bireylerle yapılan motivasyonel görüşme uygulamaları bırakma sonrası, bu kararın koruyucu nitelikte olduğu görülmektedir (Schilling ve diğer., 2002; Blondell ve diğer., 2011 akt. Akkurt Yalçıntürk, Dikeç ve Ata, 2019). Aynı zamanda madde kullanım bozukluğu ile sigara kullanımının çoğu zaman eşlik etmesi ile beraber, sigaranın uyarıcı faktör olması hastanın nüks yaşamasına neden olabilmektedir. Bu nedenle madde kullanım bozukluğu ile beraber sigara kullanımını kesme yapılan tedaviler arasında yer almaktadır (Reid ve diğer., 2008, 2011 akt. Akkurt Yalçıntürk, Dikeç ve Ata, 2019). Madde kullanım bozukluklarının etiyolojisinde genel olarak bir travma yatmaktadır. Bu travma karşısında benliği güçlendiren, anksiyeteyi azaltan EMDR tedavisi travmaların kliniğinde önemli bir uygulama olmaktadır (Öncü, 2019; Carletto ve diğer., 2018; Schäfer ve diğer., 2017 akt. Akkurt Yalçıntürk, Dikeç ve Ata, 2019). 

 

ALKOL VE MADDE KULLANIMI İLE MÜCADELE SÜRECİ

 Mevzuat düzenlemeleri ile beraber alkol kullanımın yayın organlarında özendirici konumda olması, pazara sürülmesi yasaklanmıştır. Alkollü içeceklerin ambalajları üzerine sağlık uyarısı konması, içerdikleri alkol miktarının yazılması zorunlu kılınmıştır (11. Kalkınma Planı Bağımlılıkla Mücadele Çalışma Grubu Raporu, 2018). 

 Uyuşturucu ile mücadele çalışmalarını Sağlık Bakanlığı tarafından koordine edilen Uyuşturucu İle Mücadele Yüksek Kurulu (UMYK)  gerçekleştirmektedir. Bu kapsamda projeler geliştirilmiş ve madde bağımlılığın önüne geçmek hedeflenmiştir. Projelerden bir tanesi de ALO 191 Uyuşturucu ile Mücadele Danışma ve Destek Hattı’dır. 8 Temmuz 2015 tarihinden beri 7/24 hizmet veren ALO 191 çoğunluğu psikolog ve sosyal çalışmacılardan oluşan uzman bir ekiple arayan kişilere gerekli yönlendirmeleri yapmaktadır. Hiçbir kimlik bilgisi alınmadan hat gerekli desteği sunmakta ancak kişi hastaneye yönlendirilmeyi talep ettiği zaman bilgiler istenmektedir. Kişiler gerekli görülürse uzman ekip tarafından AMATEM’e yönlendirilmektedirler. Aynı zamanda alkol ve madde kullanımı ile mücadelede Sağlık Bakanlığı’nın yanında İçişleri Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Adalet Bakanlığı, Gençlik ve Spor Bakanlığı, İŞKUR, SGK, Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı yer almaktadır (11. Kalkınma Planı Bağımlılıkla Mücadele Çalışma Grubu Raporu, 2018). 

 

 

Resim 2. En İyi Narkotik Polisi Anne Projesi (Kaynak: Türkiye Uyuşturucu Raporu 2021)

 

GÖNÜLLÜ ÇALIŞMALAR

 Ülkemizde alkol bağımlılığı ile ana olarak çalışma yapan sivil toplum kuruluşu Yeşilay’dır. http://www.alkolgercekleri.com/ sitesi Yeşilay’ın farkındalık çalışmaları yaptığı bir platformdur. Bu farkındalık çalışmalarının çıkış noktası hedef kitleyi yaş gruplarına ayırarak, farklı yaş gruplarına farklı şekilde yaklaşmaktır. Bu bakımdan sitede anaokulu, ilkokul, ortaokul, lise, yetişkin, ebeveyn, uygulayıcı şeklinde 7 farklı hedef kitleye yönelik farklı içerikler bulunmaktadır. Yeşilay’ın, Yeşilay Danışmanlık Merkezi (YEDAM) isimli, alkol ve madde bozukluğu ile karşı karşıya kalan kişilere ücretsiz şekilde psikolojik ve sosyal destek sağlanmasını amaçlayan uygulaması da vardır. Bu uygulama ile kişilerin hayata kazandırılması hedeflenmektedir (11. Kalkınma Planı Bağımlılıkla Mücadele Çalışma Grubu Raporu, 2018). 

 Alkol bağımlılığında olduğu gibi madde kullanımında da Yeşilay aktif bir sivil toplum kuruluşudur. YEDAM üzerinden destek talep edilmesi tasarlanmıştır (11. Kalkınma Planı Bağımlılıkla Mücadele Çalışma Grubu Raporu, 2018). Madde bağımlılığı konusunda çalışmalar yapan başka STK’lar da vardır. Önleme çalışması yapan Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Oya Bahadır Yüksel Gençlik Merkezi, Çocuk ve Ergen Tedavi ve Rehabilitasyon Merkezi 18 yaş altı madde kullanan çocukların topluma tekrar kazandırılmasını amaçlamaktadır (Berkcan ve Akdoğan, 2015 akt. Ceylan, 2019). Bursa Büyükşehir Belediyesi Gençlik ve Aile Destek Merkezi (GADEM) risk altında olan kişilere yönelik koruyucu çalışmalar yapmakta, bağımlı olan kişilere psiko-sosyal destek sunmaktadır (Karaman, 2017 akt. Ceylan, 2019).  Tedavi ve rehabilitasyon amaçlı kurulan STK’lar ise Uyuşturucu Bağımlılıklarla ve Alkolizmle Mücadele Derneği (UYUMDER) ve Bişri Hafi Gençlik, Dayanışma Derneği ve Bağımsız Yaşam Derneği (BAYDER)’dir (Ceylan, 2019). 

 

 

 KAYNAKÇA

 

 Orum, M.H., Kuştepe, A., Kara, M.Z., Dumlupınar, E., Eğilmez, O.B., Özen, M.E. ve Kalenderoğlu, A. 2018. Addiction profiles of patients with substance dependency living in Adiyaman province. Medicine Science, 7(2), 369-372.

 

 Kuştepe, A., Kalenderoğlu,  A., Çelik, M., Bozkurt, E.K., Orum, M.H. ve Uguz, S. 2019. Evaluation of impulsivity and complex attention functions of subjects with substance use: Sample from Adiyaman province. Medicine Science, 8(1), 67-71.

 

 Güleç, G., Köşger, F. ve Eşsizoğlu, A. 2015. DSM-5'te alkol ve madde kullanım bozuklukları. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 7(4), 448-460.

 

 T.C. İçişleri Bakanlığı Emniyet Genel Müdürlüğü Narkotik Suçlarla Mücadele Daire Başkanlığı. (2021). Türkiye uyuşturucu raporu (Yayın No. 2021/7). Ankara: NDB Yayınları.

 

 World Health Organization. (2018). Global status report on alcohol and health. 

 

 T.C. Kalkınma Bakanlığı. (2018). On birinci kalkınma planı 2019-2023 sağlıklı yaşam ve bağımlılıkla mücadele çalışma grubu bağımlılıkla mücadele alt çalışma grubu raporu (Yayın No. KB: 3024-ÖİK: 805). Ankara.

 

 Akkurt Yalçıntürk, A., Dikeç, G. ve Ata, E.E. 2019. Alkol ve madde kullanım bozukluğu olan bireylere yönelik rehabilitasyon çalışmaları: Sistematik derleme. Bağımlılık Dergisi, 20(4), 241-252.

 

Ceylan, Ö. (2019). Madde bağımlılığı ile mücadelede sivil toplum kuruluşları (Yayınlanmamış doktora tezi). Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Ankara.