AKILLI DELİ SALVADOR DALİ - AYŞE DÖNMEZ

 

AKILLI DELİ SALVADOR DALİ

Sanat tarihine damga vuran isimlerden biri olan Salvador Dali, 1904 yılında İspanya’da dünyaya gelmiş ve 85 yıllık bir yaşam sürmüştür. Birçoğumuzun aklında uzun, ince ve şekilli bıyıklarıyla canlanan Dali, ailenin ikinci çocuğudur ve ismini vefat eden ağabeyinden almıştır. Ailesinin ölen ağabeyinden sıklıkla bahsetmesi ve kendisine ağabeyinin adının verilmesi küçük yaşta Dali’yi kimlik sorunları yaşamaya ve hayatının ilerleyen dönemlerinde eserlerine de yansıyacak bir bunalıma itmiş bir durum olarak gözlemlenir.

Bu durumu Dali şu şekilde ifade eder: “Doğar doğmaz tapınılan bir ölünün ayak izlerinden yürümeye başladım. Beni severken hâlâ onu seviyorlardı aslında. Belki de benden çok onu. Babamın sevgisinin bu sınırları yaşamımın ilk günlerinden itibaren çok büyük bir yara oldu benim için.”

Dali’nin babası oldukça otoriter ve katı bir devlet insanı; annesi ise nazik, sevecen bir ev hanımıdır. Dali, annesi ve teyzeleri tarafından tabiri caizse şımartılarak yetiştirilmiş bir çocuk olmasına karşın bir yandan da babasının sert otoritesiyle bir ikilik içinde büyümüştür.

Okulda sıra dışı giyinişi ve davranışlarıyla dikkat çeken Dali, küçük yaşta sanata ilgi duymaya başlamış ve annesinin de desteğiyle resim okuluna kaydolmuştur. 5 yıl sonra ilk sergisini açmış ve sürrealizm akımının etkisiyle eserler ortaya koymuştur. Sanatında bilinç dışı imgelerine, geniş hayal gücüne, karmaşık rüyalarına yer vermiş ve seyircilerine yorumlaması güç eserler bırakmıştır.

Sigmund’un serbest çağrışım yöntemini kâğıda uyarlamış ve bilinç dışından gelen ögeleri doğrudan kâğıda aktardığı ve sürrealizm akımıyla çalışan sanatçıların ‘ruhsal otomatizm’ olarak isimlendirdiği teknikle çalışmıştır. Bu teknikle düşüncelerini aktardığı tuvalde onun yaşadığı ruhsal devinimleri, korkuları ve hatta açığa çıkmamış sapkın imgeleri görmemiz mümkündür. Kendisi de eserlerinde çeşitli korku ve sapkınlıklara yer vererek bunlardan kurtulduğunu ifade etmiştir.

Belleğin Azmi

Eserlerine değinecek olursak en bilindik eserinin ‘Eriyen Saatler’ olarak da bildiğimiz ‘Belleğin Azmi’ eseri olduğunu söyleyebiliriz. Rüyasında gördüğü şeyleri hemen not alabilmek için baş ucunda defter ve kalem bulundurduğunu söyleyen Dali, ‘Belleğin Azmi’ eserini de gördüğü rüya sonrasında sersemlikle not aldığı imgelere dayanarak çizdiğini ifade etmiştir. Bu imgeler kamamber peyniri ve duvardaki saattir.

Bu eser, farklı eleştirmenlerce çeşitli şekillerde yorumlanmıştır. Genel olarak yorumlardan bahsetmek gerekirse eserin ‘yeniden keşfedilmiş bir an’ olarak değerlendirildiği bir yaklaşım vardır. Yani var olan gerçekliğin, Dali’nin gerçeküstücü yaklaşımı ve yine Dali’nin ortaya koyduğu paranoyak-eleştirel teknikle; sembollerin bilinç dışında var olan durumlarının rüyada görülen malzemelerle birleşerek çarpıcı şekilde ortaya konmuş hâlidir.

Tabloda sıcaktan eriyen bir kamamber peynirinin insansı noktaları olan ama aynı zamanda insan olmaktan uzak bir figür olarak yer aldığını görüyoruz. Bununla beraber 4 tane erimekte olan saat figürleri tablonun geri kalan kısmına dağılmış olarak karşımıza çıkıyor. Burada en yaygın olarak karşımıza çıkan yorumlardan biri zamanın akıp gitmesine karşı kimsenin elinden bir şey gelmemesinin simgeleniyor oluşudur. İnsan, akan zaman içine kontrolsüzce eriyip gider varlıktır mesajını da alabiliriz.

Resimde saatlerin olduğu kısımlar gerçek üstü bir havanın yansımasını gösterirken geri kalan noktalarda nispeten gerçek görünen bir uçsuz bucaksızlık vardır. Yani resmin hem rüyayı hem de gerçekliği aynı anda vurguladığını görmek mümkündür. Aynı zamanda burada Dali’nin büyürken yaşadığı anne ve babasının yetiştirme tarzındaki ikiliğin yansımasını da görebiliriz.

Ayşe DÖNMEZ

KAYNAKLAR

Stan Lauryssens (2008). Dali ve Ben. Aprıl Yayıncılık.

https://www.oggusto.com/sanat/sanatci/salvador-dali-hayati-eserleri-ve-bilinmeyenleri

https://oggito.com/icerikler/dal-nin-deliligi-veya-dehasi/65704

https://medium.com/@uslueyuphan/karakterin-salvador-dal%C3%ADsi-b3c85cce5dd2