DOĞRULAMA YANLILIĞI
Daha önce savunduğunuz düşüncenin daha sonrasında size hiç mantıksız geldiği oldu mu? Arkadaş grubunuzda bir konu hakkında tartışırken kendi fikrinize sıkı sıkıya bağlandığınızı ve çevrenizdeki kişilerin fikirlerini çürütecek savlar geliştirdiğinizi fark ettiğiniz oldu mu? Bu düşüncelerin farkındaysanız ya da daha öncesinden farkına varamamışsanız bu yazı sizlere bilişsel ön yargılı fikirlerinizi ayırt etmede bir nebze olsa da yardımcı olacaktır.
Doğrulama yanlılığı, onaylama yanlılığı ya da diğer bir deyişle doğrulama ön yargısı. Doğrulama yanlılığına kapılan insanlar elde ettiği yeni bir bilginin mevcut inançlarını destekleyecek biçimde olmasını ister. Bu yüzden kendi inançlarıyla çelişen bilgileri reddetme eğiliminde olurlar. Kişi, bilgiyi seçerken düşünceleriyle uyum sağlayanlara daha ağırlık verir, sağlamayanları da görmezden gelir. Yanlı olarak elde ettiği ve seçtiği bilgilerin yorumlamasını da tekrardan kendi fikirlerine uyacak şekilde yapar. Bu eylemler algıda seçicilik kavramını doğurur. Kişi, pirincin taşını ayıklar gibi kendi düşüncelerine uyanları bir tarafa, zıt düşenleri ise yok sayarak öbür tarafa itekler. Kişi, olaylara tarafsız bir gözle baksa ve yorumlasa dahi işin sonunda beyin; tanıdık, kendi beklentilerini karşılayacak, tutarlı ve bilgiyi işlemek için daha az zihinsel çaba gerektiren bilgileri tercih etme eğiliminde olur. Bunun sonucunda ise birey, elde ettiği ve kendisine avantaj sağlayan bilgilerle donatılıp kendi fikirleri dışındaki her şeyin yanlış olduğunu düşündüğü bir hayat yaşamaya başlar. Yanlı bellek, kendi beklentilerine uyan bilgileri uymayan bilgilere göre daha kolay belleğinde saklar ve belleğinde olan bu bilgilerin daha kolay hatırlanmasını sağlar.
Hayatımızın birçok alanında
doğrulama yanlılığına kapılmışızdır. Örneğin, yeni tanıştığımız birisine karşı
olumlu düşüncelere sahibizdir ve ileride bu kişinin sergilediği olumsuz
hareketlerini görmezden gelebiliriz çünkü önceden deneyimlediğimiz ve bizi
güvende hissettiren bilgilerimizin yanlış çıkmasını istemeyiz ya da
rasyonalizasyon mekanizmasını kullanarak kötü davranışları bile tam tersi
şekilde iyi bir davranışmış gibi yorumlayabiliriz.
Doğrulama yanlılığını iyice yerleşmiş değişmesi zor inançlarda sıklıkla görmekteyiz. Önceden atalarımızın, büyüklerimizin veya çevremizdeki sözü değerli kişilerin kalıplaşmış fikirlerini sorgulamadan kabul etmek kişiyi sosyal statü anlamında iyi hissettirecek, bir gruba dair aitlik hissi oluşturup kişinin yalnız kalmasını önleyecek ve düşünmeye çok zaman harcamasını engelleyecektir. Bu yüzden, etkisi kişinin duygusal yaklaştığı konularda artmakta ve ilerleyen zamanlarda mantığı devre dışı bırakacak şekilde ilerlemektedir. Kişinin kişisel inançlarına sıkı sıkıya bağlandığı zaman kötü kararlar aldığı, tutarlı ve kendisini geliştirebilecek fikirleri yok saydığı bilinmektedir.
Çevrenizde doğrulama yanlılığına düşen
kişiler varsa onlardaki bu bilişsel etkiyi azaltmak için birtakım yönergelere
başvurabilirsiniz. Örneğin, kişinin sahip olduğu mevcut inancını değil onu
doğru bilgiye ulaştıracak cevabı takip etmesini sağlayabilir veya elde ettiği
bilgileri düşünmesini ve bu bilgileri yorumlarken nasıl akıl yürüttüğünü
açıklamasını isteyebilirsiniz. Buradaki amaç karşınızdaki kişinin kendi yanlı
düşüncelerinin farkına varmasını ve önceden sıkıca bağlandığı fikirlerin
değerini yitirip yeni fikirleri görebilmesini sağlamaktadır.
Kendinizde fark ettiğiniz doğrulama yanlılığını azaltmak için de, sahip olduğunuz bu önyargının sizler için olumsuz sonuçlar yaratabileceğini, belki de yarattığını, kendinizi haklı çıkarabilmek için sarf ettiğiniz enerjinin fazla olduğunu ve bunun sizi ve çevrenizi yorduğunu, alternatif hipotezlerin de var olduğunu ve bu hipotezlerin doğru olabileceğini, öğrendiğiniz yeni bilgiyi yorumlarken yeterince zamanınız olduğunu göz önünde bulundurup kendinize bunları zamanla hatırlatarak ön yargılı düşüncelerinize karşı bilinçli bir yaklaşım oluşturabilirsiniz.
Azize ÇELİK
KAYNAKLAR
https://tr.wikipedia.org/wiki/Doğrulama_yanlılığı
https://www.aa.com.tr/tr/teyithatti/blog/dogrulama-yanliligi-nedir/1815576
https://teyit.org/teyitpedia/teyit-sozluk-dogrulama-yanliligi-nedir
https://theproductmanager.com/wp-content/uploads/sites/4/2024/02/image.jpeg
https://tr.pinterest.com/pin/690880399119630486/
https://mind.help/topic/cognitive-biases/
Yorumlar
Yorum Gönder