SİGARA BAĞIMLILIĞI
Madde kullanımı genellikle gelişmekte olan ülkelerde farklı önlemler alınmasına karşın bir hayli artmaktadır. Madde kullanımıyla ilgili Dünya da ve Türkiye de yapılan araştırmalar sıklıkla ilköğretim, lise dönemini içermektedir. Çocukluktan erişkinliğe geçiş dönemi olarak bilinen ‘’gençlik dönemi’’ madde kullanımının öğrenciler arasındaki sıklığını belirlemek en önemli süreçlerdendir. Hem fiziksel hem psikolojik farklılıkların,erişkinlerin rollerinin, sorumluluklar ile birlikte kazanılan bir dönemdir. Dünya Sağlık Örgütü 10-19 yaşa ‘’adolesan’’, 15 24 yaş arasına ‘’genç’’ ve 10–24 yaşlar aralığına “gençlik” olarak dile getirmektedir. Bu dönem içerisinde başta olmak üzere üreme sağlığı sorunları, ruhsal sorunlar, beslenme bozuklukları, madde kullanımı ve riskli davranışların genellikle görüldüğü çok önemli gelişimsel dönemlerdendir.
Dünya Sağlık Örgütü (WHO); düzenli bir şekilde günde en az bir tane sigara içmeyi sigara bağımlılığı olarak açıklamakta olup; fiziksel bağımlılıkla beraber daha çok kişide psikolojik bağımlılığa neden olmaktadır. Bağımlılık; kullanılmakta olan maddenin özellikleri ve kullanan bireyin biyolojik sürecine ile beraber değişmektedir, bazı maddeler daha az bir zamanda bağımlılık yaparken bazıları ise daha fazla zamanda bağımlılık yapabilmektedir.
Tütün ise, en sık kullanılmakta olan kişide bağımlılık yapmakta olan bir maddedir. Aynı zamanda sigara bağımlılığı , sigara dumanına maruz kalma ülke içerisinde önemli bir halk sağlığı sorunu olarak bilinmektedir. Sigara kullanımı; kalp hastalıkları, akciğer kanseri ve diğer sebeplerden dolayı Dünya’da her sene 5,4 milyon kişinin ölümüne sebep olmaktadır. Bu süreç içerisinde yasal veya yasal olmayan bağımlılık yapan diğer maddelerin kullanımının ilk basamağını sigaranın da içeriğinde olan nikotin maddesinin kişide bağımlılık oluşturduğu bilimsel olarak kanıtlanmıştır.
Bireyin madde kullanımın zararlarını bilmesi durumunda madde kullanımına hala devam etmesi, maddeyi bırakma sürecinin olumsuz bir şekilde sonuçlanmasının aynı zamanda zamanının ve maddi kaynaklarının önemli bir sürecini madde kullanarak geçirme durumu başlı başına madde bağımlılığı belirtileri olarak gösterilmektedir. Tütün, alkol, sigara, tütün ve madde bağımlılığının alt alanları bulunmaktadır.
APA’nın DSM-5 kriterlerinde de aşağıda yazan maddelerden en az üçünün görülmesi durumunda birey madde bağımlısı olarak ele alınmaktadır:
1. Kullanılmakta olan maddeye karşı tolerans geliştirilmesi,
2. Kullanılan maddenin yokluğunda kişide yoksunluk belirtilerinin göstermesi,
3. Madde kullanımını bırakmak veya kontrol altına alabilmek için sürekli olarak boş yere çabalamak
4. Kullanılan maddeyi bulmak, kullanmak ya da bırakmak için çok fazla süre geçirmek
5. Maddenin soyut olarak düşünüldüğünden daha fazla dozlarda ve uzun süreli süreçlerde kullanılması
6. Madde kullanım sebebi ile sosyal, mesleki ve kişisel etkinliklerde eksiklik yada tamamen bırakma,
7. Kullanılan maddeden dolayı fiziksel veya ruhsal problemlerin ortaya çıkmasına veya artmasına karşın madde kullanımını sürdürmek.
Türkiye’de yapılan madde kullanımı ve bağımlılığı ile ilgili çalışmalar araştırıldığı süre zarfında madde kullanımında en riskli ve savunmasız dönemin çocuklar ve gençler olduğu görülmektedir.
Sigara kullanımını hem önleme hemde azaltma çalışmalarının temel ilkesi kişinin sigaraya başlama oranını azaltmaktır. Bu nedenle sigaraya başlama yaşının ve başlama sebeplerinin bilinmesi, çocuklarda ve gençlerde oranlarının saptanması açısından önemlidir. Ayrıca sigaraya başlama yaşının düşmesinin önemli bir sebebi de çocuklara sigaranın zararlarının yeterli bir şekilde anlatılmamasından kaynaklandığı görülmüştür, Bu nedenle bu zararlarının ayrıntılı anlatılması önemlidir. Ancak sadece bilgi vermenin ve tek boyutlu eğitim programlarının, tek başına sigara kullanımını engellemek te yeterli olmayacağını uzun süreli sonuçlarda etkisiz halde olduğu görülmüştür. Bu yüzden geliştirilebilecek eğitim programlarının sigara içme de ki sosyal normları farklılaştıracak , sigara içmede sosyal kabul edilebilirliğini daha da azaltacak , sigara kullanımının kişi de uzun süreli olumsuz etkilerini , sigara kullanımı ile ilgili yanlış bilinen algıları, sigarasız ortam isteklerini destekleyecek, çocuk ve gençlerde ki sosyal bilişsel becerileri geliştirebilecek şekilde olmasıdır. Diğer önemli süreç ise yapılan çalışmaların okul, aile ve toplum üzerinden temel olmasıdır.
Bireyin bu süreç içerisinde kendisine hedef belirlemesi, ne kadar sürede ihtiyacı olduğunu, sıklığını görebilmesi ve kararlılığını devam ettirmesi için hazırlık planı oluşturulması önemlidir. Bu rutin içerisinde bireyin yeni rutinler elde etmesi olası tetikleyiciler ile başa çıkmasında yardımcı olacak stratejilerden olabilir. Aynı zamanda bu süreç içerisinde zorlanılıyorsa destek almaktan asla çekinilmemelidir. Bu süreçlerin uzunluğu ; kişinin motivasyonu , bağımlılık şiddeti, ruhsal ve çevresel faktörler bırakma ve tedavi süresini etkileyen birçok sebep bulunabilmektedir.
Özge Ceylan
Kaynakça
Turhan, E., Inandi, T., Cahit, Özer, ve Akoğlu, S. (2011). Üniversite Öğrencilerinde Madde Kullanımı, Şiddet ve Bazı Psikolojik Özellikler. Turkish Journal of Public Health, 9(1), 33-44.
Özcan, S., ve Çetin, Y. (2013). Sigara İle Mücadelede Toplumsal Bilinç. Hak İş Uluslararası Emek ve Toplum Dergisi,2(4), 152-175.
Yoldaş, C., ve Demircioğlu, H. (2020). Madde Kullanımı ve Bağımlılığını Önlemeye Yönelik Psikoeğitim Programlarının İncelenmesi. Bağımlılık Dergisi, 21(1), 72-91.
Yorumlar
Yorum Gönder