BİLİŞSEL OLARAK UYARIRKEN FİZYOLOJİK OLARAK KETLEYEN BAZI MADDELER: Uyarıcılar
Uyarıcılar, günlük aktiviteler başta olmak üzere tüm aktivitelerden alınan keyfi artırdığından ve kişiye yüksek enerji ile verimlilik sağladığından insanlık tarihi boyunca kullanılagelmiş bağımlılık yapıcı maddelerdir.
Kısa süreli başlıca etkileri arasında uyanıklık seviyesinin artması, yemek yeme ihtiyacının ketlenmesi, yüksek düzeyde coşkunluk ve hissedilen yaşam doyumu ile keyif bulunmakla birlikte az miktarda kullanımda bile bağımlılığa yol açarak yoksunluk belirtilerinin görülmesine sebep olması nedeniyle oldukça tehlikelidir. Çünkü bu tarz maddeler her ne kadar mucizevi etkiler vaat ediyor olsa da kontrollü kullanımı mümkün olmadığından uzun vaadede oldukça yıkıcı etkiler göstermektedir.
Uyarıcı maddelerin en bilinenleri arasında kafein, kokain, amfetaminler, ekstasin ve esrar bulunmaktadır.
Kafein günlük hayatta çokça tüketilmekte olan ve diğerlerine görece zararları açısından çok daha masum olduğundan yasal veya kültürel anlamda bir kısıtlılığı bulunmayan bir maddedir. Hatta kafeinin başlıca kaynaklarından olan kahve dünya çapında en çok tüketilen içeceklerin başında gelmektedir ve kimi ülkelerin sembolü halindedir. Kafeinin başlıca kullanım sebepleri arasında uyanıklık sağlaması, daha aktif olma, keyif, rahatlık hissi, ulaşılabilir olması ve kahveden farklı olarak çay, çikolata, kola gibi lezzetli ürünlerle birlikte bazı ilaçlarda bulunuyor oluşudur. Kafeinin bu tarz etkilerinin yanında yüksek dozda alındığında huzursuzluk, sinirlilik, titreme, endişe, düzensiz/hızlı kalp atışı, yüksek kan şekeri ve kolesterol, mide bulantısı ile birtakım uyku bozukluklarına neden olduğu bilindiğinden tüketilirken miktarının ayarlanması önemlidir.
Kokain, koka bitkisinin yapraklarından elde edilen, ağızdan veya burundan çekilerek veya damardan enjekte edilerek kullanılan, bağımlılık düzeyi oldukça yüksek bir maddedir. Kokain kullanımında kısa vaadede gözlenen ve kullanıcıların kullanımdan haz aldığı ya da devamını getirmesine sebep olan başlıca etkileri; keyif, özgüven artışı, neşe veya coşkunluktur. Buna karşın yüksek dozda alındığında ise kalp ritminde bozulma, sosyal muhakeme kaybı,yüksek riskli cinsel girişimler,saldırganlık, solunum güçlüğü veya koma gibi etkilere sebep olmaktadır.
Crack veya taş olarak bilinen bir madde ise yine kokainin çok etkili bir türüdür. Kısa sürede yüksek düzeyde etki göstermesinin yanında ilk kullanımda dahi bağımlılık yaratıcı bir özelliğe sahiptir.
Amfetaminler, çoğunlukla dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB), depresyon ve narkolepsi (herhangi bir yerde aniden uyuyakalma) gibi bozuklukların tedavisinde de kullanılmakta olan maddeler bütünüdür.
Bu bozuklukların tedavisinde kullanılmasının başlıca nedeni uyarıcı maddelerin genelinde bulunan keyif, neşe, coşkunluk veya enerjiklik hissinin yanında dikkati ve genel performansı artırmasıdır. Ancak yine uyarıcı maddelerin çoğunun yüksek dozunda görülen huzursuzluk kaygı gibi yan etkilerin dışında beyin ve damarlar üzerinde hasar bırakma, epileptik nöbetlere, komaya ve hatta ölüme yol açma açısından da daha fazla risk barındırmaktadır.
Ekstazi, eğlence mekanlarında ve özellikle gençler arasında sıkça tercih edilen ve erişim kolaylığı açısından kafeinden sonra gelen uyarıcıdır. Farklı yollarla vücuda alımı mümkün olmakla birlikte resimli paketleri bulunan tabletler biçimindeki formu yaygındır. Eğlence yerlerinde sıklıkla tercih edilmesinin sebebi yarım saat ile bir saat arasında etki gösterip etkisinin dört beş saat sürmesidir. Başlıca etkileri arasında enerji artışına bağlı olarak canlılık ve hareketlilik, karşı cinse yakın olma isteği, güven duygusu ve algıdaki değişimler bulunmaktadır. Olumsuz etkileri arasında ise baş ağrısı, bellek sorunları, uyku bozuklukları, beyin kanaması, karaciğer yetmezliği, kalp krizi ve sollunuma bağlı ölüm yer alır. Başlıca uyarıcı maddelerin sonuncusu olan esrar ise hint keneviri bitkisinden elde edilen ve yine farklı yöntemlerle vücuda alımı mümkün olsa da sigara gibi içimi yaygın olan keyif verici bir maddedir.
Keyifli görülen başlıca etkileri arasında aşırı konuşma ve gülme, zaman ve yer algısı başta olmak üzere algıda değişiklikler, duyusal deneyimlerin abartılı algılanması, iştahta artış, muhakeme zorluğu, öğrenme ve dikkat gibi bilişsel yetilerde bozulma bulunurken; panik atak, paranoya, anksiyete ve kalp krizi gibi riskleri de bulunmaktadır.
Görüldüğü üzere uyarıcı maddeler kişiyi çeken özellikler barındırsa ve kişi için bir kaçış yolu gibi gözükse de, kolaya kaçılan her durumda olduğu gibi yüzde yüz etkili veya kesin çözüm olmamakla birlikte birçok riski de bünyesinde barındırmaktadır.
Sema Gündoğdu
Yorumlar
Yorum Gönder