İSTİFÇİLİK:
Nesnenin İnsanı Yok Edişi
Yüz yılı aşkın süredir bilinen, Türk Dil Kurumu'nun (TDK) tanımladığı anlamı ile istifleme kavramı düzgün bir biçimde üst üste yığmak, stok etmek anlamlarına gelmektedir. Belirti olarak da bir gün işe yarayabileceği düşüncesiyle bazı nesnelerin biriktirilmesiyle başlarken ruhsal hastalık olarak ele alındığında, istifleme bozukluğunda değeri olmayan ya da çok az değeri bulunan aşırı miktarda nesne toplama, onları biriktirme ve elden çıkaramama söz konusudur. Bolman ve Katz (1966) insanlardaki bu patolojik aşırı toplama ve biriktirme davranışını ''kompulsif istifleme'' olarak tanımlarken; Clark, Mankikar ve Gray (1975) ''syllogomania (sillogomani)'' şeklinde adlandırmıştır (Aktaran Bulut, Özdel ve Kısa, 2015).
Ayrıca istifleme, Amerikan Psikiyatri Birliği'nin Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı'nın 5. basımından (DSM-V) önce obsesif kompulsif bozukluğun (OKB) tanı ölçütleri arasında bir belirti olarak yer almış; pek çok ölçek çalışmasında OKB belirtilerinin bir alt kümesi olarak değerlendirildiğinde ise iç tutarlılığı diğer alt-tiplere göre oldukça düşük bulunmuştur. Son 25 yıldır da OKB' den farklı etiyolojisi, klinik görünümü nedeniyle istifleme bozukluğu DSM-V' te Obsesif kompulsif bozukluk ve ilişkili bozukluklar başlığına taşınmıştır.
İnsanın gelişim süreçlerinde nesneleri toplamaya ve biriktirmeye meyli olduğu, sağlıklı kabul edilen çocukların da %70'inin nesneleri toplamaya, saklamaya ve biriktirmeye 25-27 aylıkken başladığı, 6 yaş civarında da bu davranışlarında artış gözlendiği bilgisini göz önünde bulundurduğumuzda, çok sayıdaki nesneyi edinmek ve onları atmakta zorlanma sonucu oluşan dağınık yaşam alanlarının bireysel, kişiler arası ve mesleki işlevselliği olumsuz etkilemesi, biriktirme davranışının patolojik boyutta değerlendirilmesinde etkili olan önemli bir sebep olduğunu söyleyebiliriz. Biriktirme bozukluğunda işlevsellik açısından baktığımızda kişiler arası çatışmalar, düşük evlilik oranları ve sosyal izolasyon gibi problemler genç, orta ve ileri yetişkinlerde; ilaçların yanlış kullanımı, düşmeler, kirlilik ve yangın gibi durumların da yaşlı erişkinlerde görülmesi daha anlamlı bulunmuştur. Hatta öyle ki istiflenmeye çalışılan nesnelerin çoğu atık ve kolay yanabilen maddeler olduğu için yangın riski arttığından, bildirilen yangına bağlı ölümlerin %6'sının istiflemeden kaynaklandığı belirtilmiştir.
Yapılan epidemiyolojik çalışmalar incelendiğinde hastalığın her iki cinsiyeti eşit şekilde etkilediği, dağınıklık ve atmakta zorlanma davranışlarının cinsiyetler arası fark gözetmediği ancak, kadınlarda yineleyici-gereksiz alışveriş yapma erkeklerde de bedava-değersiz şeyleri istifleme daha sık görülmektedir. Bir başka geriye dönük niteliğindeki çalışmada da istifleme belirtilerinin ilk çocukluk ve ergenlik döneminde, yaklaşık 12-13 yaşlarında ortaya çıktığı, işlevselliği bozacak dereceye otuzlu yaşların ortasında geldiği, tanılamanın da ancak kırklı yaşlarda yapıldığı, en sonda da yaşlı-yetişkinlerde semptomların şiddetinin en yüksek seviyede olduğu sonucuna varılmıştır. Bunun yanında Grisham, Frost, Steketee, Kim ve Hood (2006), biriktirme bozukluğunda görülen kompulsif satın alma davranışının -daha çok ekonomik bağımsızlık gerektirdiği için- nesneleri atmaktan yahut yığmaktan daha geç başladığını rapor etmişlerdir (Aktaran Bulut, Özdel ve Kısa, 2015).
Yapılan aile ve genetik çalışmaları incelendiğinde istifleme davranışı bulunan hastaların yaklaşık %50'sinde ailelerinden en az bir kişide aynı davranışın gözlenmesiyle beraber bu davranışın genetik faktörlerle ilişkili olduğu sonucuna varılabilir. Bunun yanında hastalığın başlangıcında yahut belirtilerin arttığı dönemlerin hemen öncesinde kaygı verici, travmatik bir olayı deneyimledikleri, travmaları ile yüzleşemeyen hastaların yaşadıkları sıkıntıyı bastırabilmek için istifleme davranışında bulunabileceği de bir başka çalışmasın verisidir. Travmaya maruz kalan 20 kişiden birinde istifleme davranışının geliştiğini bilmenin bilgisi de bu durumu destekler niteliktedir.
İstifçi olsun yahut olmasın insanlar biriktirme davranışında bulunurken benzer motivasyonlara sahip olsalar da edindikleri nesnelerden kurtulma konusunda bu benzerliği sürdürememektedirler. Bilişsel davranışçı model biriktirme bozukluğunun, sahip olunan nesnelere karşı kurulan aşırı duygusal bağlanma, nesneleri tutarak hata yapmaktan korkan biriktiriciye karar vermeyi erteleme şansı verdiği için davranışsal kaçınmaya eğilim gösterme, nesnelerin doğasına dair çarpık inançlar ve düşünce süreci bozuklukları gibi sebeplerden ötürü gelişmiş olabileceğini belirtmiştir. Bunların da istifçi olanla olmayanı belirlemede ayırt ediciliğinin yeterince yüksek olduğu ileri sürülmüştür.
Biriktirme bozukluğuna sahip bireylerde görülen eştanılara bakıldığında bağımlı, kaçıngan ve şizotipal kişilik özellikleri sık görülmüştür. OKB ve istifleme arasında ilişkiyi araştıran çalışmalarda ise sanılanın aksine herhangi bir anlamlılığa rastlanmamıştır. Bunu destekleyecek farklara değinecek olursak; OKB hastalarının tersine istifleme davranışı egosintonik (benlikle uyumlu) yani daha az içgörüye sahip hasta kesimini oluşturmaktadır. Ayrıca istiflemenin ciddiyeti hastalığın her on yılında bir artmakta, hastalığın sebep olduğu olumsuzluklar geç evrelerde ortaya çıkmaktadır. Yine OKB ve biriktiricilik bozukluğu arasındaki farklılığı destekleyebilecek olan nörogörüntüleme çalışmalarına bakıldığında, bunlardan biri David Mataix-Cols ve arkadaşları (2004) tarafından yapılmıştır: istifleme özelliği olan ve olmayan OKB tanılı hastalara kendileri için değerli olan bir eşyanın atılmasını hayalinde canlandırmaları istenmiş, bu sırada fonksiyonel manyetik rezonans görüntüleme (fMRI) çekimi yapılmıştır. Biriktiriciliği olan OKB hastalarında, istifleme davranışı olmayan OKB hastalarına göre ventromedial prefronral kortekste daha fazla aktivite artışı gözlenmiştir. Bu çalışmayla, OKB ve istifleme bozukluğunda farklı bölgelerde aktivite değişikliği olduğu sonucuna varılmıştır ( Aktaran Bulut, Özdel ve Kısa, 2015).
Biriktirme bozukluğu yaşayan kişilerin tedavisi için ise bireysel-grup BDT, BDT temelli biblioterapi destek grupları, bilişsel iyileştirme, farmakoterapi, çevrimiçi destek grubu ve aile psikoeğitimi gibi birçok tedavi yaklaşımı mevcuttur.
Teşekkürler,
ZEHRA ŞENİZ GÜÇ
KAYNAKLAR
Ayers, C. R., Saxena, S., Espejo, E., Twamley, E. W., Granholm, E., & Wetherell, J. L. (2014). Novel treatment for geriatric hoarding disorder: an open trial of cognitive rehabilitation paired with behavior therapy. The American Journal of Geriatric Psychiatry, 22(3), 248-252.
Bolman, W. M., & Katz, A. S. (1966). Hamburger hoarding: a case of symbolic cannibalism resembling Whitico psychosis. The journal of nervous and mental Disease, 142(5), 424-428.
Bulut, S. D., Özdel, K., & Cebrail, K. I. S. A. (2015). Belirtiden bozukluğa istifleme. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 7(3), 319-332.
Kanat, B. B., Altunöz, U., Kırıcı, P. S., Baştuğ, P. G., & Kızıl, E. T. Ö. (2016). Farklı Demansı Olan Üç Olguda Biriktirme Davranışı. Türk Psikiyatri Dergisi, 25, 1-5.
Kavalcı, G. Biriktirmenin yolculuğu: Dün, bugün ve yarın biriktiricilik bozukluğu. PiVOLKA, 16.
Tamam, L., & Demirkol, U. D. M. E. Obsesif Kompulsif Bozukluk ve İlişkili Bozukluklar.
Usta, M. B., Aral, A., & Karabekiroğlu, K. Okul çağında biriktirme davranışı gösteren obsesif kompulsif bozukluk olgusu. İstanbul Bilim Üniversitesi Florence Nightingale Tıp Dergisi, 4(2), 98-101.
Yorumlar
Yorum Gönder