ONİOMANİA
Son zamanlarda indirimler ile ilgili reklamlardaki artışlar dikkatimi çekmeye başladı. Satın almanın bizi mutlu edeceğini söyleyen acele etmemiz gerektiğini ve almazsak çok şey kaybedeceğimizi hissettiren reklamlarla çevrili etrafımız. Şahane Cuma, Efsane Günler, Özel Fırsatlar, Flaş İndirimler, Yıl Sonu İndirimleri … Elbette bu yeni bir pazarlama stratejisi değil fakat sokakta yürüyüş yaparken, müzik dinlerken, sosyal medyada gezinirken, televizyon seyrederken hemen hemen her yerde aynı reklamları görmeye başlıyoruz ve istemsiz bir şekilde bir şeyler almaya başlıyoruz. Belki ihtiyacımız olarak, belki bir gün ihtiyacımız olacağını düşünerek, belki de ihtiyaç fazlası…
Alışveriş bağımlılığı (onyomani), ilk olarak yaklaşık bir asır önce Alman psikiyatrist Emil Kraepelin tarafından tanımlanmıştır. Alışveriş bağımlılığı bir diğer deyişle "oniomania" Yunancada "satılık" anlamına gelen ‘onios’ ve "delilik" anlamına gelen ‘mania’dan gelmektedir. Onyomani, o zamandan beri, zorlayıcı alışveriş, zorlayıcı tüketim, zorlayıcı satın alma, bağımlılık yapan satın alma, kontrolsüz satın alma ve 'spendaholizm (alışverişkolik)' olarak çeşitli şekillerde anılmıştır. Ben yazımda alışveriş bağımlılığı olarak ele alacağım ve sizlere açıklamaya çalışacağım.
Genellikle geç ergenlik ve erken yetişkinlik döneminde başlayan alışveriş bağımlılığı, duygu durum bozuklukları -özellikle depresyon-, kaygı bozuklukları, madde kullanım bozuklukları, yeme bozuklukları, diğer dürtü kontrol bozuklukları ve kişilik bozuklukları-obsesif kompülsif kişilik bozukluğu, sınırda kişilik bozukluğu ve çekingen kişilik bozukluğu- dahil olmak üzere diğer bozukluklarla birlikte ortaya çıkabilmektedir.
Fakat, alışveriş bağımlılığının geçerli bir akıl hastalığı mı yoksa bireylerin duygularını yönetmek veya kendi kimliklerini ifade etmek için kullandıkları bir boş zaman etkinliği mi olduğu konusunda çok fazla tartışma olmuştur. Alışveriş bağımlılığı, tanı kriterlerini oluşturmak için mevcut araştırmaların yetersiz olması nedeniyle şu anda Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı beşinci baskısında (DSM-5; Amerikan Psikiyatri Birliği [APA], 2013) yer almamaktadır. Alışveriş her ne kadar gündelik bir ihtiyaçmış ve sorun değilmiş gibi gözükse de anlık istek ve hazlarla ihtiyaç olmadığı halde satın alma bir bağımlılık biçimi olduğu öne sürülmektedir. Birçok uzman, alışveriş bağımlılığının davranışsal bir bağımlılık çerçevesine en iyi şekilde uyduğuna inanmaktadır. Diğer davranışsal bağımlılıklar gibi, alışveriş bağımlılığı da hayatımızın diğer alanlarında sorunlara yol açan, iyi hissetmenin ve kaygı ve depresyon gibi olumsuz duygulardan kaçınmanın bir yolu olarak ele alınabilir.
Peki normal alışveriş ve alışveriş bağımlılığı arasındaki fark nedir? Tüm bağımlılıklarda olduğu gibi, alışveriş bağımlılığını diğer alışveriş türlerinden ayıran şey, davranışın kişinin stresle başa çıkmanın ana yolu haline gelmesi, bazı yaşam alanlarını açıkça olumsuz etkilediği halde aşırı alışveriş yapmaya devam etmesidir. Yani, diğer bağımlılıklarda olduğu gibi, alışveriş kısa vadede iyi ve mutlu hissettirir. Bununla birlikte, bu duygular genellikle endişe veya suçluluk ile karıştırılır ve çoğu durumda suçluluk veya endişe sizi daha fazla alışveriş için mağazaya geri itebilir. Alışveriş bağımlılığının uzun vadeli etkileri ise bağımlılığın yoğunluğu ve kapsamına göre farklılık gösterebilir. Birçok alışveriş bağımlısı finansal sorunlarla karşı karşıya kalır ve borç altında ezilebilir. Bazı durumlarda, kişisel ilişkiler de zarar görebilir. Sonunda boşanabilir veya kendilerini anne-babadan, çocuklarından veya diğer sevdiklerinden uzaklaştırabilir. Ancak alışveriş bağımlılığı olan insanlar alışverişin negatif etkilerine rağmen harcamalarını durduramazlar ve hatta kontrol edemezler.
Alışveriş bağımlılığı (onyomani), ilk olarak yaklaşık bir asır önce Alman psikiyatrist Emil Kraepelin tarafından tanımlanmıştır. Alışveriş bağımlılığı bir diğer deyişle "oniomania" Yunancada "satılık" anlamına gelen ‘onios’ ve "delilik" anlamına gelen ‘mania’dan gelmektedir. Onyomani, o zamandan beri, zorlayıcı alışveriş, zorlayıcı tüketim, zorlayıcı satın alma, bağımlılık yapan satın alma, kontrolsüz satın alma ve 'spendaholizm (alışverişkolik)' olarak çeşitli şekillerde anılmıştır. Ben yazımda alışveriş bağımlılığı olarak ele alacağım ve sizlere açıklamaya çalışacağım.
Genellikle geç ergenlik ve erken yetişkinlik döneminde başlayan alışveriş bağımlılığı, duygu durum bozuklukları -özellikle depresyon-, kaygı bozuklukları, madde kullanım bozuklukları, yeme bozuklukları, diğer dürtü kontrol bozuklukları ve kişilik bozuklukları-obsesif kompülsif kişilik bozukluğu, sınırda kişilik bozukluğu ve çekingen kişilik bozukluğu- dahil olmak üzere diğer bozukluklarla birlikte ortaya çıkabilmektedir.
Fakat, alışveriş bağımlılığının geçerli bir akıl hastalığı mı yoksa bireylerin duygularını yönetmek veya kendi kimliklerini ifade etmek için kullandıkları bir boş zaman etkinliği mi olduğu konusunda çok fazla tartışma olmuştur. Alışveriş bağımlılığı, tanı kriterlerini oluşturmak için mevcut araştırmaların yetersiz olması nedeniyle şu anda Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı beşinci baskısında (DSM-5; Amerikan Psikiyatri Birliği [APA], 2013) yer almamaktadır. Alışveriş her ne kadar gündelik bir ihtiyaçmış ve sorun değilmiş gibi gözükse de anlık istek ve hazlarla ihtiyaç olmadığı halde satın alma bir bağımlılık biçimi olduğu öne sürülmektedir. Birçok uzman, alışveriş bağımlılığının davranışsal bir bağımlılık çerçevesine en iyi şekilde uyduğuna inanmaktadır. Diğer davranışsal bağımlılıklar gibi, alışveriş bağımlılığı da hayatımızın diğer alanlarında sorunlara yol açan, iyi hissetmenin ve kaygı ve depresyon gibi olumsuz duygulardan kaçınmanın bir yolu olarak ele alınabilir.
Peki normal alışveriş ve alışveriş bağımlılığı arasındaki fark nedir? Tüm bağımlılıklarda olduğu gibi, alışveriş bağımlılığını diğer alışveriş türlerinden ayıran şey, davranışın kişinin stresle başa çıkmanın ana yolu haline gelmesi, bazı yaşam alanlarını açıkça olumsuz etkilediği halde aşırı alışveriş yapmaya devam etmesidir. Yani, diğer bağımlılıklarda olduğu gibi, alışveriş kısa vadede iyi ve mutlu hissettirir. Bununla birlikte, bu duygular genellikle endişe veya suçluluk ile karıştırılır ve çoğu durumda suçluluk veya endişe sizi daha fazla alışveriş için mağazaya geri itebilir. Alışveriş bağımlılığının uzun vadeli etkileri ise bağımlılığın yoğunluğu ve kapsamına göre farklılık gösterebilir. Birçok alışveriş bağımlısı finansal sorunlarla karşı karşıya kalır ve borç altında ezilebilir. Bazı durumlarda, kişisel ilişkiler de zarar görebilir. Sonunda boşanabilir veya kendilerini anne-babadan, çocuklarından veya diğer sevdiklerinden uzaklaştırabilir. Ancak alışveriş bağımlılığı olan insanlar alışverişin negatif etkilerine rağmen harcamalarını durduramazlar ve hatta kontrol edemezler.
Bağımlılık kişisel olduğundan ve herkes için farklı görünebileceğinden, bir sorununuz olup olmadığını bilmek zordur. Eğer bir alışveriş bağımlısı olup olmadığınızdan şüphe ediyorsanız kendinize aşağıdaki soruları sormanız öneriliyor. Bu soruların çoğuna “evet” cevabını veriyorsanız, bir bağımlılığınız olabilir (American Addiction Center, 2021):
· Öfkelendiğinizde veya hayal kırıklığına uğradığınızda alışveriş yapar mısınız?
1. Zorunlu bir alışverişçi olduğunuzu kabul edin.
2. Kredi kartı kullanmayı bırakın onun yerine nakit para ile alışveriş yapın çünkü nakit para ile giden harcamalarınızın daha çok farkında olacaksınız.
3. Yalnızca bir arkadaşınız veya akrabanızla alışveriş yapın çünkü utanç, aşırı harcama eğiliminizi engelleyecektir.
4. Alışveriş dışında boş zamanlarınızı değerlendirecek başka aktiviteler bulun.
Yağmur Nilay Cömertpay
KAYNAKÇA
Brunelle, C., & Grossman, H. (2022). Predictors of online compulsive buying: The role of personality and mindfulness. Personality and Individual Differences, 185. doi:https://doi.org/10.1016/j.paid.2021.111237
Kuzma J, Black DW (2006) Compulsive shopping: when spending begins to consume the consumer. Journal of Family Practice 5 (7) (http://www. jfponline.com/Pages.asp?AID=4266).
Murali, V., Ray, R., & Shaffiullha, M. (2012). Shopping addiction. Advances in psychiatric treatment, 18, 263-269. doi:10.1192/apt.bp.109.007880
Kuzma J, Black DW (2006) Compulsive shopping: when spending begins to consume the consumer. Journal of Family Practice 5 (7) (http://www. jfponline.com/Pages.asp?AID=4266).
Murali, V., Ray, R., & Shaffiullha, M. (2012). Shopping addiction. Advances in psychiatric treatment, 18, 263-269. doi:10.1192/apt.bp.109.007880
Yorumlar
Yorum Gönder