DİL PSİKOLOJİSİ ÜZERİNE- HÜSEYİN GÜZEY

 

DİL PSİKOLOJİSİ ÜZERİNE

“Psikolinguistik, dil kullanımını ve buna eşlik eden bilişsel süreçleri araştırmak için biçimsel dil bilim modellerini kullanan bir psikoloji dalıdır.” (Amerikan Psikoloji Birliği, 2015). Alan yazında dil psikolojisi, psikodilbilim ve ruh dil bilimi biçimlerinde de yer alan psikolinguistik; dil bilim (linguistik) ve ruh bilim (psikoloji) alanlarının iş birliği çerçevesinde gelişim kaydeden ve bilişsel bir zemin temelinde ilerleyen bir bilim dalıdır. Psikolinguistik, dil bilim ve ruh bilimin yanı sıra antropoloji (insan bilimi), bilişsel psikoloji ve sosyoloji gibi bilim dallarıyla da iş birliği içerisindedir.

Psikolinguistiğin (bu yazıda bundan sonra dil psikolojisi olarak adlandırılacaktır.) kuramsal temelleri, 19. yy. ın sonlarına doğru “dil psikolojisi” adı altında geliştirilmeye başlanmıştır. Bu alan, J. Kantor’un “Dil Bilgisinin Nesnel Psikolojisi” adlı kitabında psikolinguistik terimini kullanmasıyla bir bilim dalı hâline gelmiştir. Bu bilim dalının popüler hâle gelmesi, N. Pronko’nun 1946 yılında kaleme aldığı “Dil ve Psikolinguistik: Bir Gözden Geçirme” başlıklı yazısı neticesindedir. Bu alan daha sonra E. Osgood ve A. Sebeok’un ortak kitabıyla iyice ilgi kazanmıştır (“Psycholinguistics”, 2021). Dil psikolojisi insan dilini; “dil edinimi”, “dil anlayımı”, “dil üretimi” ve “ikinci dil edinimi” alanları çerçevesinde ele alır (“Psycholinguistics”, 2021). Bununla birlikte, Slobin (1979)’in belirttiği üzere dil psikolojisi araştırmaları; dilin algılanması, kavranması ve hatırlanması üzerinden yürütülür. Slobin (1979)’e göre, dil psikolojisi alanında yürütülen deneylerin “dil bilim ve psikoloji kuramlarının öne sürdüğü yapıların dil davranışlarında kanıtlarını aramak” ve “dil kullanımını içeren işlevleri açığa vurmak” şeklinde iki temel amacı vardır (Ekmekçi, 1991).

Dil psikolojisinin ilgilendiği temel alanlardan birisi olan “dil edinimi”, bir çocuğun bir dili nasıl edindiği sorusu üzerinde durur. Bu edinim süreci, doğuştan getirilen kalıtsal özellikler ile zamana bağlı olarak kazanılan davranışlar üzerinden yorumlanır. Nitekim, alan yazında çocukların dil edinimi sürecini açıklama konusunda “doğuştancılık” ve “davranışçılık” perspektifleri yer almaktadır. 1960’lı yıllardan itibaren bilişsel devrimin psikoloji üzerinde hâkimiyet kurmasıyla birlikte, öncel hâkim konumundaki “davranışçılık” yerini “doğuştancılık” akımına bırakmıştır (“Psycholinguistics”, 2021).

Dil psikolojisinin ilgilendiği ikinci temel alan olan “dil anlayımı (dili anlama)” bir kişinin gündelik yaşamda kullandığı dili nasıl anladığı sorusu üzerinde durur. Dili anlama olgusunun araştırılmasında anlamsal ayrımlandırma (semantic differantial) ve okuma çalışmalarından yararlanılır. (“Psycholinguistics”, 2021). Dil psikolojisinin ilgilendiği bir diğer temel alan olan “dil üretimi” ise, bir kişinin yazılı veya sözlü olarak bir dili nasıl ürettiği sorusu üzerinde durur. Dil üretim sürecinin anlaşılmasında öncelikle “konuşma hataları”na başvurulur. Konuşma hatalarının incelenmesinin temel nedeni; konuşmanın planlılık düzeyini, sözcük dağarcığının düzenlenme yolunu ve biçim bilimsel olarak karmaşık sözcüklerin bir araya getiriliş biçimini açıklamasıdır. Dil üretim süreci genel hatlarıyla “kavramsallaştırma”, “simgeleme”, “uygulama” alt başlıklarında incelenir. (“Psycholinguistics”, 2021).

Dil psikolojisinin temelde ele aldığı konular; “yabancı dilde eğitim”, “hitabet ve iletişim süreci”, “siyasi propaganda ve miting eylemi”, “sanatsal etkinliklerde dilin işlevi”, “toplumların kültürel etkileşimleri”, gibi genel konular ile “iş yerlerinde yabancı sözcük kullanımı”, “kültürel bir hava oluşturmak veya akademik görünmek kaygısıyla cümlelere yabancı sözcük serpiştirme”, “dinî vaazlarda yabancı dili tercih etme”, “bebeklere ad verme biçimi”, “lakap ve müstear isim kullanma” gibi özel konular çerçevesindedir (Taştekin, 2016). 

Dil psikolojisi; insan dilini, yöntem bilimsel olarak “davranış görevleri”, “konuşma hataları (sürçülisan)”, “göz devinimleri”, “nörogörüntüleme”, “hesaplamalı modelleme” gibi yöntemlerle ele alır (“Psycholinguistics”, 2021).

Hüseyin Güzey 

 KAYNAKLAR

Ekmekçi, Ö. (1991). Psikodilbilimin amacı. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 

1, 6-7. 10 Ağustos 2021, ekmekci.com.

Psycholinguistics. (2021, August 3). In Wikipedia.

https://en.wikipedia.org/wiki/Psycholinguistics

Kelaher, C. (2016, July 6). What is Psycholinguistics? APA Books.

https://blog.apabooks.org/2016/07/06/what-is-psycholinguistics/

Taştekin, A. (2016). Dil psikolojisinin ilgi alanları. Turkish Studies, 11(4), 987-1000. 

http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.9075

[Psycholinguistics Image of Two Mechanical Head]. (2019). University of York.  https://www.york.ac.uk/language/research/psycholinguistics/

[Psycholinguistics Image of Two Figured Head on Black Board]. (t.y.) University of York.  https://www.york.ac.uk/study/postgraduate-taught/courses/ma-psycholinguistics/