ŞİZOİD KİŞİLİK BOZUKLUĞU ÜZERİNE GENEL BİR İNCELEME
Bleuler,” şizoid” kavramını alan yazına kazandırırken bunu bir kişilik bozukluğu olarak ele almak yerine bunun insanın doğasında “belirli” düzeyde yer alan bir özellik olduğunu ifade etmiştir. Nitekim, insan doğasında “belirli” düzeyde yer alması gereken bu özellik şizofreni bozukluğunda “aşırı” düzeye ulaşmıştır.
Bu kişilik bozukluğuna sahip olan kişilerin temel özellikleri; yalnız olmayı tercih etme, duygusuz görünme ve empati kuramamadır (Çoban, t.y.). Bu kişiler diğer kişiler tarafından soğuk, ilgisiz, duygusuz ve hatta ruhsuz diye tanımlanırlar (Çakır ve Bilge, 2020). DSM-V (APA, 2013)’e göre bu bozukluğa sahip bir kişi; yakın ilişkilerden kaçınma, tek başına aktivitelerde bulunma, cinsel yakınlaşmaya az ilgi duyma, çok az etkinlikten zevk alma, yakın arkadaşlara veya sırdaşlara sahip olmama, övgü ve yergileri önemsememe ve duygusal olarak soğuk, kopuk ve tekdüze olma şartlarından en az dördünü taşımalıdır (p. 329). Ayrıca, ICD-10 (WHO, 2019)’a göre bu kişiler, zevk alma konusunda sınırlı bir kapasite sahibi olma (anhedoni) ve fantezi kurma gibi özelliklere de sahiptir.
Şizoid Kişilik Bozukluğu, genel popülasyon içerisinde ve hatta alan yazında sıkça diğer bozukluklarla karıştırılmaktadır. Şizoid Kişilik Bozukluğu; Şizofreniden belirtilerin şiddet düzeyinin farklı olması ve bu bozukluğun yaşam boyu sabit bir seyir göstermesiyle, Şizotipal Kişilik Bozukluğundan etrafına soğuk olması ve dış kişilerin düşüncelerine önem vermemeyle, Sınırda Kişilik Bozukluğundan duygulara göre hareket etmeme, dış etkilere kapalı olma ve cinsel yakınlaşmaya meyletmemeyle ayrılır.
Şizoid kişilik bozukluğuna sahip bireylerin sosyal yalıtıma yatkın olmaları sebebiyle araştırmalara katılmaktan ve tedavi almaktan kaçınmaları, yüksek popülasyonlarda çalışmaların yürütülmesini zorlaştırsa da bu bozukluğun toplumsal yaygınlığının %1-4 arasında olduğu ve kadınlara oranla erkeklerde -bir miktar- daha yüksek düzeyde saptandığı bulgulanmıştır (Çakır ve Bilge, 2020). Şizoid kişilik bozukluğunun başlangıcı genellikle çocukluk dönemindedir (Öner ve Özsan, 2002).
Şizoid kişilik bozukluğu nedenbilimsel (etiyolojik) olarak farklı yaklaşımlarla incelenmiştir. Genetik yaklaşım; ikizler üzerine yürütülen çalışmalardaki kalıtsallık bulguları, fokal beyin anomalisi üzerindeki araştırmalar ve serotonin, nörepinefrin ve dopaminin aşırı engellenmesi şeklindeki açıklamalar temelinde gelişmiştir. Bilişsel yaklaşım; şizoid bireylerin çocukluk döneminde maruz kaldığı aile içi farklı görülme ve ihmalkârlık ile akran zorbalığı ve akranlarca dışlanma durumlarının bu kişilerde yarattığı düşünce biçimi şeklindeki ifadeler temelinde gelişmiştir. Gelişimsel (bağlanma kuramı bazında) yaklaşım; korkulu-kaçıngan bağlanma ve kayıtsız kaçıngan bağlanma için saptanılan yüksek korelasyon değerleri ile bu kişilerin çocukluğunda kayıtsız, ilgisiz, destekleyici olmayan ve fakirleştirici ebeveynlerce yetiştirildiği şeklindeki açıklamalar temelinde gelişmiştir. Alan yazında Şizoid Kişilik Bozukluğuna yönelik olarak getirilen bir diğer yaklaşım ise psikodinamik yaklaşımdır.
Psikodinamik Yaklaşım Çerçevesinde Şizoid Kişilik Bozukluğu: Freud, Şizoid Kişilik Bozukluğunu doğrudan ele almasa da erken ego gelişimi, yansıtma ve bölme gibi savunma mekanizmaları ve egonun çelişkili bağlılığı konusunda yaptığı çalışmalar ile psikodinamik yaklaşıma zemin hazırlamıştır. Fairbairn (1994)’e göre, “anne memesi” metaforu çerçevesinde annenin çocuğa koşulsuz ve içten bir sevgi aktarmaması sonucu sevgiyi alma kapasitesinden mahrum bir şizoid kişilik gelişir. Klein (1946), bebek ve anne memesinin temsilî ilişkisine odaklanarak yapıcı dürtüler (başarılı çocukluktaki eşleşme biçimi) yerine yıkıcı dürtülerin anne memesi ile özdeşleştirilmesi sonucu şizofrenik bozuklukların meydana geleceğini; ayrıca “bölünme” mekanizmasının bu bozukluğun temel mekanizması olduğunu belirtmiştir. Winnicott (1965/2018) bebeğin acıkma sürecini irdeleyerek bu süreç boyunca bebeğin şiddetli endişelere kapıldığını ve bu endişelerin yoğun ve sık yaşanmasının şizoid kişiliğe yol açabileceğini ifade etmiştir. Guntrip (1969/2018) şizoid kişiliğe sahip bireylerin sevgi nesnesinden ayrıyken güvensiz, sevgi nesnesiyle birlikteyken kısıtlanmış hissettiğini ve bir çelişkiye düştüğünü vurgular. Khan (1963), çocukluk döneminde “birikimli travma” ve annenin doyurucu olmayan ilişki profilinin süreklilik arz edip çocuğun dış dünya ile kurulabileceği olası ilişkileri kısıtlaması sonucu oluşan “simbiyotik tümgüçlülük” çerçevesinde bu bozukluğun gelişeceğini bildirmiştir. Kohut (1971/2013) ise şizoid kişilik yapısını bir savunma mekanizması biçiminde ele alır.
Bu olumsuz düşünce yapılarının yanı sıra şizoid kişilik bozukluğunu olumlu yönleriyle ele alan araştırmacılar da vardır. Örneğin Jung, şizoid bireylerde kişiliğin ödünleme mekanizması vasıtasıyla bastırılmış duygusal yönü düşünsel yön ile telafi edeceğini belirtmiş ve matematik, astronomi, istatistik gibi alanlardaki başarılı şizoid kişileri örnek vermiştir. Ayrıca, Mcwilliams (2011) de bu düşüncelere paralel olarak şizoid kişilerin temel savunma mekanizmasının fantezi dünyasına geri çekilme olduğunu, tehlikeyi sezinleyebileceğini ve entelektüelleştirme savunma mekanizmasını kullandığını belirtmiştir.
“Hayal kurmak, sosyal ilişkilerin temsiline dayandığı ve bu temsilin yeni sosyal ilişki ağları ördüğü ölçüde yapıcıdır.”
Teşekkürler
Hüseyin Güzey
KAYNAKLAR
Bekiroğlu, S. (2020). Gençlik döneminde kişilik bozuklukları. M. D. Pak ve E. Özcan (Ed.), Gençliğin Dönüşümü: Politika ve Mücadele Kitabı içinde (s. 153-169). Nobel Akademik Yayıncılık. https://www.researchgate.net/publication/347712719_GENCLIK_DONEMINDE_KISILIK_BOZUKLUKLARI
Amerikan Psikiyatri Birliği. (2013). Şizogibi (şizoid) kişilik bozukluğu. Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal Elkitabı içinde (5. ed.).
Öner, Ö. ve Özsan, H. H. (2002). Şizoid Kişilik Bozukluğu. Türkiye Klinikleri Psikiyatri Dergisi, 3(1), 27-34. https://www.turkiyeklinikleri.com/article/tr-sizoid-kisilik-bozuklugu-34809.html
Çakır, İ. ve Bilge, Y. (2020). Şizoid kişilik bozukluğu etiyolojisi üzerine bir derleme. İ. Sanberk (Ed.), Güncel Psikoloji Araştırmaları Kitabı içinde (s. 113-127). Akademisyen Kitabevi. https://www.researchgate.net/publication/349711857_Sizoid_Kisilik_Bozuklugu_Etiyolojisi_Uzerine_Bir_Derleme
Şizoid kişilik bozukluğu. (2021, 12 Mart). Vikipedi İçinde. https://tr.wikipedia.org/wiki/%C5%9Eizoid_ki%C5%9Filik_bozuklu%C4%9Fu#%C5%9Eizoid_Ki%C5%9Filik_Bozuklu%C4%9Funun_K%C3%B6kenleri
Online Etymology Dictionary. (t.y.). Schizoid. Etymonline.com sözlüğü içinde. 6 Haziran, 2021 tarihinde https://www.etymonline.com/word/schizoid adresinden erişildi.
Çoban, A. (t.y.). Şizoid kişilik bozukluğu. Adnan Çoban Klinik. https://www.adnancoban.com.tr/sizoid-kisilik-bozuklugu
Yorumlar
Yorum Gönder