ÇEKİNGEN KİŞİLİK BOZUKLUĞU- EMİNE MİRAY BİNGÖL

 

ÇEKİNGEN KİŞİLİK BOZUKLUĞU

Merhaba sevgili Psithoth okuyucuları, sizlerle bu ay kişilik bozuklukları temasıyla buluşuyoruz.

Kişilik bozuklukları kişinin hayatının erken dönemlerinden beri başlar ve uzun süre devam eder. Kişilik bozukluklarında birçok özellik normal insanlarda da var olabilir ama buradaki en önemli ayırt edici nokta kişinin hayatında uzun süredir yoğun bir şekilde olması ve günlük yaşantısını ve ilişkilerini etkiliyor olmasıdır. Kişi birden fazla kişilik bozukluğu tanısı alabilir (Morrison, J. (2017). Her kişilik bozukluğunun belli ayırt edici özellikleri vardır. DSM-5 tarafından C kümesi kişilik bozukluğu olarak tanımlanan çekingen kişilik bozukluğu olan kişiler sosyal olarak çekingenlerdir, alay edilmekten rezil olmaktan korkarlar ve bu yüzden yeni ilişki kurmakta isteksizlerdir (Morrison, J. (2017). Kendilerini sürekli yetersiz hissederler. (Morrison, J. 2017). Başkalarının ne düşündüğünü çok önemsedikleri için yaptıklarıyla eleştirilmekten korkarlar ve sürekli onay almak isterler. Reddedilmekten korktukları için kabul edileceklerine emin oldukları kişilerle ilişkiye başlarlar (Morrison, J. 2017). Sosyal ortamlara, eleştiriye maruz kalmaktan korktukları için girmek istemezler. Bazı kişiler sosyal ortamlara girmekte başkalarına göre daha çok kaçınabilirler. Bu durum aşırı hassasiyetli olma ve günlük yaşantını büyük ölçüde etkilediğinde kişilik bozukluğu olarak değerlendirilebilir. Girdiği ortamlarda alay konusu olmaktan sürekli bir kaygı durumu yaşadıkları için iş hayatında, arkadaşlarıyla buluşmalarında sürekli kendini izole ederler. Kendilerini sürekli değersiz, çekici olmayan olarak hissederler ve başkalarına göre kendilerini aşağı görürler. Böyle hissetmelerine rağmen sosyal ortamları olmasını isterler (Perrotta, G. 2021). Yenilikten korkmaları onların rutin bir hayat yaşamalarına sebep olur. Aynı şeyleri yapmak, aynı insanlarla olmak onlara güven verir. Birçok hastalıkla komorbidite olabilir, özellikle sosyal kaygı bozukluğuyla sıklıkla görülür (Morrison, J. 2017). Çekingen kişilik bozukluğu sosyal fobiyle de karıştırmamak gerekir. Sosyal fobisi olan hastalar belli bir davranış sonucun rezil olmaktan, alay konusu olmaktan korkarlar. Çekingen kişilik bozukluğunda ise belirli bir davranış olmaksızın eleştirilerden korkuyorlar bu yüzden yeni ortamlara girmek istemezler. Erken yaşlarda başlayan yetişkinlik döneminde teşhisi konulun bu kişilik bozukluğuyla ilgili yeterince çalışma yapılamamıştır (Centonze, Popolo, MacBeth, Dimaggio, 2021).

Çekingen kişilik bozukluğu sosyal, genetik ve biyolojik faktörlerin birleşiminden etkilenebilir. Mizaçları genellikle utangaç, yeni durumlara karşı korku hisseden ve içe dönüktür (Perrotta, G. 2021). Erken çocukluk deneyimlerinde ebeveynleri daha az sevecen, çocukluklarını daha çok reddeden ve onların suçluluk hissetmelerini sağlayarak başarıları için desteklemeyenlerdir. (Lampe, Malhi, 2018). 

Yapılan araştırmalarda çekingen kişilik bozukluğu tanısı olan kişiler yetişkinlerle daha az olumlu ilişki olduğu bulundu (Lampe, Malhi, 2018). Çocukluklarında duygusal ihmale maruz kalıp aile içinde olumsuz deneyimler yaşamışlardır. Çekingen kişilik bozukluğu tanısı alan kişilerin bağlanma stilleri hem kaçıngan hem de kaygılı bağlanma stilidir (Lampe, Malhi, 2018). Bu bağlanma stilleri insanlara karşı güvensizlik, reddedilme korkusu ve düşük benlik saygısına sebep olur. Erken çocukluk döneminde yaşandıkları, oluşturdukları bağlanma stilleri yeni ilişkilerinden kaçınmalarının, sürekli reddedilme korkusu yaşamalarının ve eleştirilere karşı çok hassas olmalarının nedeni olabilir (Lampe, Malhi, 2018). Onları sürekli reddeden aile yapısı olduğu gibi aşırı korumacı ailede büyüyen çocuklar da çekingen kişilik bozukluğu tanısı alabilir (Perrotta, G. 2021). Ebeveynlerinin aşırı korumacı olması çocuğun kendi kabuğuna çekinerek sosyal ortamlardan kaçınmasına sebep olabilir.

Çekingen kişilik bozukluğu bilişsel-davranışçı tedavi uygulayarak işlevsiz, hatalı ve otomatik olarak oluşan düşünceler sorgulanır ve değiştirilir (Perrotta, G. 2021). Örneğin, hastanın arkadaş ortamında sürekli dışlandığı ve o ortamda istenmediğini düşündüğünü varsayalım. Burada terapist arkadaşlarıyla eğlendiği hissettiği korkuların ve güvensizliklerin mantıksız ve hiçbir temelinin olmadığını gösterir. Çekingen kişilik bozukluğu olan hastalarda çarpık düşünceler oluşur. Kendilerini çok aşağı gördükleri için her yaptıklarının hata olduğunu ya da eleştirileceğini düşünürler. Bu düşüncelerin sebepsiz olduğunu anlamaları gerekir. Çarpık düşüncelerini, mantıklı düşüncelerle yer değiştirilmesi sağlanmalıdır. Kişilik bozukluklarının tedavisi zordur ve uzun sürer. Birçok etkenin birleşimiyle oluşan çekingen kişilik bozukluğu başka hastalıklar ortaya çıktıktan sonra değerlendirmeye gelirler.

Bir sonraki yazıma kadar musmutlu günler dilerim sizlere... 

Emine Miray Bingöl

Kaynakça

Centonze, A., Popolo, R., MacBeth, A., & Dimaggio, G. (2021). Building the alliance and using experiential techniques in the early phases of psychotherapy for avoidant personality disorder. Journal of Clinical Psychology, 77(5), 1219-1232.

Lampe, L., & Malhi, G. S. (2018). Avoidant personality disorder: current insights. Psychology research and behavior management.

Morrison, J. (2017). DSM-5’i kolaylaştıran: Klinisyenler için tanı rehberi (H.K, Çev.) Ankara: Nobel akademik yayınları (Orijinal çalışma basım tarihi 2014)

Perrotta, G. (2021). Avoidant personality disorder: Definition, clinical and neurobiological profiles, differential diagnosis and therapeutic framework.Journal of Neurology, Neurological Science and Disorders, 7(1), 001-005.