KENDİMİZE NAZİK OLMAK: ÖZ-ŞEFKAT
Herkesin etrafında çoğu zaman mutlu, kendiyle barışık veya olumlu olarak tanımladığı kişiler vardır. İçinizden “Ne kadarda mutlu biri! Pozitif enerji saçıyor resmen” demenize neden olan birileri… Bununla birlikte, çoğu zaman daha mutsuz, kendini suçlayan veya eleştirel olarak tanımladığınız tanıdıklarınızda olabilir. Peki, neden bazı kişiler kendilerine ve çevresine nazikken bazılarımızda daha eleştireldir?
Budist felsefesine dayanan ‘öz-şefkat’, pozitif psikoloji alanında da büyük öneme sahiptir. Öz-şefkat, bir kişinin zorluklar karşısında kendine karşı nazik ve anlayışlı davranabilmesi, başarısızlıklarına karşı eleştirel olmadan yaklaşabilme ve hem olumlu hem de olumsuz deneyimlerinin yaşamın bir parçası olarak düşünebilme yeteneğidir.
Öz-şefkat beraberinde üç önemli özelliği de beraberinde getirir: Öz-nezaket (self-kindness), ortak insanlık (common humanity) ve farkındalık (mindfulness). Bu üç özellik hayata bakış açımızı, kendimizi mutlu hissetmemizi veya kendimizle barışık olma durumumuzu etkilemektedir.
Öz-nezakete sahip kişiler, kendilerini sert bir şekilde eleştirmek yerine, kendilerine değer verirler. Kontrol edilemeyen hayat zorluklarına veya olaylara karşı kendilerini suçlamazlar. Olumsuz olaylar karşısında kendi hatalarına karşı yargılayıcı veya eleştirel olmaktansa, kabul edici davranmaktır.
Ortak insanlık, kişinin deneyimlerinin diğer insanlardan ayrı olmadığını düşünme eğilimidir. Ortak insanlık duygusuna sahip kişiler, başlarına kötü bir olay geldiğinde “Bu tarz şeyler hep beni bulur zaten!” demek yerine; her insanın kötü zamanlar yaşadığının ve tüm insanların hata yapabileceğini farkındadır.
En sonuncusu ise farkındalık. Bu, kişinin acı veren düşüncelerinden veya duygularından kaçınmaktan veya abartmaktan ziyade, onları farkına vararak, bu duyguların da insan yaşamının bir parçası olduğunu bilir. Unutmayın, bir kişinin kendine şefkat gösterebilmesi için olumlu duygularıyla birlikte olumsuz ve acı veren duygulara karşıda açık ve kabullenici olması gereklidir.
Mutluluk ve Hayatından Mutlu Olmak
Öz-şefkat, mutluluk, iyi olma hali, yaşam doyumu, iyimserlik, başarılı olma ve öznel mutluluk konseptleriyle ilişkilidir. Bazı insanlar hayattaki zorluklara ve kötü yaşam koşullarına rağmen hala kendilerini mutlu olarak tanımlayabilirken, daha iyi koşullarda olan insanlar neden kendilerini mutsuz görmekte? Bunun cevabı tamamen yaşama karşı olan öznel süreçlerimizle ve kendimize ne kadar nazik davrandığımız ile alakalıdır.
Mutluluk, kişilerin kendilerinin mutlu veya mutsuz olduklarına ilişkin öznel değerlendirmelere dayanır. Yani, yaşadıklarımızı nasıl algıladığımız, nasıl yorumladığımız, nasıl hatırladığımız, veya nasıl bir anlam yüklediğimiz mutluluğumuzu etkilemektedir. Mutlu insanlar yaşadıklarını daha olumlu algılamakta ve yorumlamaktayken; mutsuz insanlar yaşadıklarına olumsuz anlamlar yüklemektedir.
Yaşamından mutlu olan veya olmayan kişiler bunu belirli kriterlere göre belirler. Birey dışardan empoze edilen kriterler yerine seçtiği belirli kriterleri baz alarak hayatının ne kadar tatmin edici olduğuna dair bir yargıya ulaşır. Yani, tamamen öznel bir değerlendirmedir.
Yaşamı için koyduğu kriterlere sahip kişiler, olumlu duyguları daha sık yaşarlar, kendilerini daha mutlu hissederler, zihinsel ve fiziksel olarak da daha sağlıklıdırlar. Buradaki önemli nokta yaşamımızdan tatmin olabilmek için ulaşmamız gereken kriterleri biz belirliyoruz. Süreç tamamen özneldir.
Öz-Şefkat ve Romantik İlişkilerdeki Rolü
Güçlü bir öz-şefkat duygusuna sahip olmak sadece kendimizi değil, aynı zamanda ilişkilerimizi de etkilemektedir. Araştırmalara göre, öz-şefkat, ilişki memnuniyetini etkilemektedir. Kendine karşı şefkatli ve nazik davranabilen insanlar, zayıflıklarının ve duygusal sorunlarının üstesinden gelmekte daha başarılıdırlar.
Kendine şefkatin evlilik memnuniyetini de beraberinde getirmesinin bir diğer sebebi, yeterli öz-şefkate sahip bireylerin gerçekten kendilerini sevmeyi öğrenmiş olmalarıdır. Bu, öz-şefkate sahip kişilerin davranış veya tutumlarını geliştirmeye ihtiyaçları olmadığı anlamına gelmez. Aksine, bu kişilerinde yeniliğe açık olup eski davranışları konusunda kendilerini suçlamayı bırakmaları gerekmektedir.
Öz-şefkatli bireyler, ilişki içerisinde daha az hoşnutsuzluk yaşar, çünkü kızgınlık ve yanlış anlaşmalar yaşandığında eşlerinden kolayca özür dileyebilirler. Yargılayıcı tutumlar, öz-eleştiri, veya olumsuz duygular çiftler arasında sıcak ve samimi bir ilişki kurulmasını engeller. Kendine şefkat göstermeyen bireyler, partnerleriyle ortak karar almak yerine eşlerini kontrol etme ve fikirlerini dikte ettirme eğilimindedir.
Öz-Şefkat Nasıl Geliştirilebilir?
İnsanlar öz-şefkat duygusunu güçlendirmeyi çeşitli yollarda yapabilir. Öz-şefkat oluşturmanın bir yolu, meditasyon yaparak zihin ve beden arasındaki farkındalık arttırılabilir. Kişiler kendilerini ya da diğer insanları suçlamadan kendilerine bir mektup yazabilir ya da olayları yüksek sesle anlatabilirler. Son olarak, kişiler öz-bakımlarına önem vererek öz-şefkatlerini geliştirebilir.
Psikolog Gizem Gözen
Kaynakça
1.Fahimdanesh, F., Noferesti, A., & Tavakol, K. (2020). Self-Compassion and Forgiveness: Major Predictors of Marital Satisfaction in Young Couples. The American Journal of Family Therapy, 48(3), 221-234, DOI:10.1080/01926187.2019.1708832
2. Mülazım, Ö. Ç., & Eldeleklioğlu, J. (2016). What is the role of self-compassion on subjective happiness and life-satisfaction? Journal of Human Sciences, 13(3), 3895-3904.
Mohn, E. (2021). Self-compassion. Salem Press Encyclopedia of Health
Yorumlar
Yorum Gönder