BEDEN ALGISI BOZUKLUĞU (BAB)- HÜSEYİN GÜZEY

BEDEN ALGISI BOZUKLUĞU 

(BAB)

Beden Algısı Bozukluğu (BAB), veya Beden Dismorfik Bozukluğu (BDB), kişinin hayalî veya önemsenmeyecek derecede küçük bir bedensel kusuru zihninde aşırı derecede abartılı bir hâle getirmesi ve davranışlarında bu kusuru takıntılı bir biçimde sergilemesi ile karakterize bir psikolojik bozukluktur.

İlk olarak 1891’de E. Morselli tarafından “dismorfofobi” adıyla ifade edilen bu kavram 1980’de DSM-III’te “Somatoform Bozuklukları” grubunda dismorfofobi adı altında klinik bir rahatsızlık statüsüne alınmıştır. DSM-IV’de adı “Beden Dismorfik Bozukluğu” şeklinde değiştirilen bu rahatsızlık, DSM-5’te ise Somatoform Bozuklukları grubundan “Obsesif-Kompulsif ve İlişkili Bozukluklar” grubuna aktarılmıştır.

BAB’ın yaygınlığı, ölçümlerin uygulandığı gruplara ve hatta ülkelere göre değişmekle beraber genel olarak %2 oranındadır. BAB’ın kadınlarda, bekâr veya boşanmışlarda, işsizlerde ve özellikle ergen veya genç yetişkinlerde görülme sıklığı daha fazladır (Kadınlarda görülme sıklığının fazla olması muhtemelen erkeklerin bu ve benzeri psikolojik rahatsızlıkları saklama eğiliminde olmasından kaynaklanır.).

Yapılan çeşitli araştırmalar neticesinde hastalığın- etiyolojisi tam olarak bilinmese de sosyokültürel, biyolojik ve genetik faktörlerden kaynaklandığı düşünülmektedir. Sosyokültürel bakımdan çocukluk dönemi istismara maruz kalma, toplumun güzellikle ilgili temel değer yargıları, kişinin belirli (utangaçlık, mükemmeliyetçilik ve endişe gibi) karakter özellikleri örnek verilebilir. Yapılan biyolojik çalışma ve ölçümlerde BAB tanılı kişilerde yüz algılama ve işlenmesinden sorumlu olan sol hemisferdeki bazı bölgelerde aktivite artışı ve biçim değişiklikleri saptanmıştır. Ayrıca hastalar üzerinde yapılan araştırmalarda hastanın birinci dereceden yakın akrabalarında hastalığın normale oranla 4 kat fazla düzeyde saptanması da başka bir önemli etmendir.

BAB’a sahip kişilerde günlük yaşantının önemli bir kısmını vücut kusurlarına ilişkin düşünceler ve bu düşüncelerden hareketle sergilenen kusuru kamufle edici davranışlar kaplar. Bu kişiler; sıklıkla ayna başında kusurlarını izleyen, fotoğraf çekip kendilerini başkaları ile karşılaştıran, bilgisayar başında saatler süren araştırmalarda bulunan, makyaj ve giyim-kuşam ile kendilerini saklamaya çalışan kişilerdir. Ayrıca bu kişiler; diyet yapan ve sık sık tartılan, kusurlarıyla alakalı çevrelerinden-genellikle gizlice- olumlu yanıtlar almaya çalışan, çoğunlukla psikolojik yardıma başvurmaktan kaçınan ve çareyi estetik-plastik cerrahlarında arayan kişilerdir. Ancak, cerrahi yöntemler ile sorun geçici olarak çözülse bile kişi genellikle farklı bir kusura tutunur ve yeniden estetik-plastik cerrahına başvurur (Estetik Cerrahi hastalarının %15-25’inin bu rahatsızlıktan muzdarip olduğu tahmin edilmektedir.).

Bu hastalığa sahip kişiler; genellikle yüz, burun, saç, göğüs ve genital organlara ilişkin şikâyetlerde bulunurlar. Bu şikâyetler genelde asimetri ve hacim çevresinde toplanır.

Hastalığa yüksek oranlarda OKB (%30-40), depresyon (%20-25), sosyal fobi (%17), madde kullanımı ve yeme bozuklukları eşlik eder. OKB’nin BAB’da yüksek düzeylerde rastlanmasının temel sebebi, bu iki hastalığın karakteristik özelliklerinin örtüşmesi olmalıdır. OKB'nin (ayrıca OKKB) sahip olduğu kişinin isteği dışında zihninde canlanan ısrarcı hayal ve fikirler, ritüelleşmiş bir düzlemde uygulanan zorlantılı davranışlar, günlük yaşantıyı hâkimiyet altına alan titiz ve incelikli algılamalar, BAB’a sahip kişilerde de sıklıkla rastlanır.

Adler’in Aşağılık Duygusu Kavramı Çerçevesinden Beden Algısı Bozukluğuna Bir Yaklaşım: Adler, Bireysel Psikoloji Kuramında herkesin dünyaya “aşağılık duygusu” adında bir anlayışla geldiğini belirtmiştir. Bu duyguyu insanlar ilk defa bebekliklerinde çaresiz ve bakıma muhtaç olmaları sebebiyle yaşar. Bu duygunun özellikle belirli bir organ eksikliğine sahip bireylerde ortaya çıktığını belirten Adler, gözlemlenen bu “eksi” durumun “artı”ya çevrilmesi için kişiye motivasyonel bir kaynak yarattığını ileri sürer. Yani, belirli bir durumda eksik olduğunu düşünen kişi, bu durumu gidermek için ya o durumu düzeltir ya da başka bir duruma odaklanarak kompanse eder. Eğer aşağılık duygusu yeterince düzeltilemezse veya kompanse edilemezse “aşağılık kompleksi”ne dönüşür.

Beden Algısı Bozukluğu'na (BAB) sahip kişilerin bünyesinde barındırdığı “Aşağılık Duygusu” kavramında bir farklılık/çarpıklık olduğunu belirtmek istiyorum. Bu kişiler kendilerinde kusurlu gördükleri bir bölümün genellikle hayalî olması sebebiyle, bu kusuru ne düzeltebilir ne de farklı bir durumla ödünleyebilir (Örneğin BAB hastalarında gözlenen, kusurlu olduğunu düşündüğü bir bölgesini estetik operasyonla düzelten bir kişinin farklı bir bölgesinde kusur olduğu düşüncesiyle tekrar estetik operasyona başvurması.). Bu kişilerde, yeterince kompanse edilemeyen aşağılık duygusu, maddi değil de hayalî bir temele sahip olduğu için “Aşağılık Kompleksi”ne dönüşemez veya temelde yatan sebepten ötürü kompanse edilemeyen aşağılık duygusu kişide sabit ve süreğen bir aşağılık kompleksi oluşturur.

Burada yapılması gereken aşağılık duygusuna kaynak oluşturan zihinsel/hayalî etmenin ortadan kaldırılmasıdır.

Teşekkürler,

HÜSEYİN GÜZEY

Kaynakça

Ray, P. Ç., Demirkol, M. E., & Tamam, L. (2012). Beden Dismorfik Bozukluğu. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 4(4), 547-565. DOI: 10.5455/cap.20120432

Karamustafalıoğlu, O., & Karamustafalıoğlu, N. (2000). Beden Dismorfik Bozukluğu. Düşünen Adam, 13(2), 107-109.

Altıntaş, E. (2015). Kozmetik Tedavi için Başvuran Hastalarda Beden Dismorfik Bozukluğu. Arşiv Kaynak Tarama Dergisi, 24(3), 324-338.

Önder, H. T. (2019, Mayıs 9). Beden Dismorfik Bozukluğu (BDB). 5 Aralık 2020 tarihinde http://www.losante.com.tr/Blog/Detail/2084 adresinden erişildi.

Aşkın, R. (2019, Kasım 13). Beden Algısı Bozukluğu (Vücut dismorfik bozukluğu) : Hayali çirkinlik hastalığı. 5 Aralık 2020 tarihinde http://rustemaskin.com/beden-algisi-bozuklugu/ adresinden erişildi.

Shih, V. (2016). 'In the Mirror, What I Saw Was a Monster': Living with Body Dysmorphic Disorder [Dijital Görsel]. Vice. https://www.vice.com/en/article/ywmg5m/in-the-mirror-what-i-saw-was-a-monster-living-with-body-dysmorphic-disorder