KARDEŞ KISKANÇLIĞI
“Dünyaya bir kez çocukken bakarız. Geri kalanı hatırlardır."
2020 Nobel Edebiyat Ödüllü Louise Glück
Çocuklar bizler için masumluğun anlamıdır. Sevginin, mutluluğun, hüznün en saf ve temiz halini onların yüzlerinden okuruz kimi zaman. Bizler için çocuk eşittir masumluktur. Ama bazen dış etkenler örneğin; aile, sosyal çevre, kardeş gibi olgular erken çocuklukta veya sonrasında birtakım problemlere yol açmaktadır. Bunlardan biri çocukları büyük ölçüde etkileyen kıskançlık duygusudur. Spesifik olarak “kardeş” kıskançlığı. Çoğu zaman ilerleyen yaşlarda taşınmadan erken çocuklukta kendini belli etmektedir. Hatta ülkemizde evin çocuğuna kardeş geliyorsa bu aileler için adeta bir kabustur. “Eyvah nasıl olacak, kıskanır mı ki? kıskanır doğaldır çocuk o” bin bir kafadan bin bir fikir gelir etraftan. Fakat yanlış bilgiler ile devam etmeden önce araştırmak ardından gerekiyorsa yardım almak kardeşler arasında en sağlıklı iletişim temelleri oluşturur. Kardeş kıskançlığı kadim dinlerden mitlere masallardan psikolojiye bu alanla ilgilenen bilim insanların araştırdığı yani en evrensel duygulardan biridir ve ailelere bu noktada kulaktan dolma bilgilerle hareket etmeden bunun yaşanmasının normal, evrensel olduğunu bilerek araştırmaları, yardım almaları sağlıklı olacaktır.
Kardeş kıskançlığı hakkında okuduğumuz ilk vakaları Freud ve C.G.Jung’dan öğrenmekteyiz. Freud 2 yaşındaki bir çocuğun kardeşini gördüğünde “ne zaman ölecek?” sorusunu kayıtlara geçerken Jung ise tedavi ettiği küçük çocuktan kardeşi olduğunda onu öldürme isteğini yazmıştır. Bazen aynı anda büyük kardeşten gelen çarpıtmalarıda göz ardı etmemek gerek Freud’un bir başka vakasında kardeşi hakkında “ya banyoda boğulursa ya balkondan düşerse” korkularının bir karşıt tepki geliştirme olduğunun açık örneğidir. Karşıt tepkiler genellikle bilinçdışının tehdit edici bir düşünceden kaçmak için kullandığı bir savunma mekanizmasıdır. Karşıt tepki aslında burada onu kaybetmekten değil tam tersine kardeşi istememekten kaynaklı olabilir. (Burger,2006) Peki masumluğun sembolü olan çocuklar neden birdenbire kıskançlığa kapılır? Sebebi rekabet duygusu. Kardeşinin yüzüne bakmak, ilgilenmek istemeyebilir. Çünkü zaten evde o vardı ve neden bir tane daha çocuk geldiğini anlamlandırma gücüne sahip değildir. Aslında hala masumca neden ondan bir tane daha istediğinizi anlamlandırmamaktır. Peki bu durumda çocuklar kıskançlıktan başka ne tepki verebilirler sorusu şöyle yanıtlanabilir; idrar kaçırma, yemek yemeyi reddetme, tek başına giyinmek istememe, oyuncaklarını atma, çimdikleme, zarar verme gibi tepkiler verebilirler. (Samurçay, 1982)
Kardeşler arasında en önemli çalışmaları Adler ve Sulloway’den görebiliriz. Kardeş sıralaması ve kardeş ilişkilerini psikolojik olarak ele alan en ünlü ve ilk isimlerden birisi Adler’dir. Adler’in teorisine göre kişilik ve kardeş sıralaması doğrudan ilgilidir. Doğum sırasına göre ilk çocuğun anne-baba tarafından aşırı ilgi gördüklerini, her yerde ondan bahsettiklerini fakat ikinci çocuk gelene kadar bunun süreceğini söyler. Ardından ilk çocuk “tahttan indirilir.” Aşağılık duygusu kendini gösterir ve hatta öyledir ki toplumda sapıkların, nevrozların, suçluların çoğunun ilk çocuk olduğunu söyler. Fakat Adler tam tersine ikinci veya ortanca kardeşe karşı çok ılımlıdır. Onlar şımartılmaz, rekabet ettikleri çok insan olduğu için fazladan çaba sarf ettiklerini belirtir. Kardeşler arası kıskançlık hakkında bu iddialı teori göz doldursa da Adler’in kendisinin 2. Çocuk olduğunu bilinmelidir. Güçlü bir teori bir olsa da bir o kadar üstünde düşünmeye açıktır. (Burger,2006) Pek aşina olduğumuz bu konunun bizlere bu kadar tanıdık olmasının bir nedeni ise evrimsel perspektiften bakabiliyor olmamızdır. Darwin, kardeşler arasındaki kıskançlık ve evrimi açıklarken büyük kardeşlerin her zaman üreme, güç, zeka gibi özellikler bakımından daha avantajlı olduğunu ve küçük kardeşlerin aile içerisinde sınırlı kaynaklara ulaşmak için çabada olduğunu iddia etmiştir. Darwin’in evrim teorisi temelinde Sulloway kuramını oluşturmuştur. Aslında Sulloway’in kuramının Adler ile paralel olduğunu söyleyebiliriz. Çünkü doğum sırasının kişilik özelliklerine etkisine vurgu vardır. İlk çocuk ailenin ilgisi üzerinde olduğu için kurallara daha bağlı, saygı ve itaat göstermeye meyilli, daha organize bu yüzden sorumluluk sahibi doğal olarak daha başarılı olduğunu fakat daha kaygılı olduklarını öne sürmektedir. Sonra doğan çocuk ise farklı bir yol arayışına girer. Otoriteyi sorgular, hak iddia eder, kural ve beklentilere ilgisi azdır ve uzlaşmacı olmak için farklı stratejileri kullanırlar. (Çınarbaş, Nilüfer, 2019)
Kardeş kıskançlığı, çocuklara özel bir yol ile çözüme kavuşabilir. Örneğin, toplum arasında “eşit zaman” değil “gereken zamanı” çocuğa vermek önemlidir. Onların farklı bireyler olduklarını ve ihtiyaçları doğrultusunda zaman verilmesi gerekmektedir. Kardeşler arasında duygularını anlamaları onlar için önemli bir puzzle parçasıdır. Eğer paylaşmayı istemiyorsa bu konuda ona zorunlu olmadığını ama cömertliğin vurgusu yapılabilir. (V.B,2019)
Çocukların ruh sağlığını fark etmemiz durumunda onları kişiliklerini oluşturmalarında, sosyal çevrenin seçimlerinde, eğitimlerinde, dışadönük ve kendinin farkında olan bireyler yetiştirmede onlara büyük oranda yardım etmiş oluruz. Unutulmamalı ki en önemli hatırlar çocukluk hatıralarımızdır. En büyük travmalar, en güzel oyunlar, en neşeli anlar hepsi her bireyin içinde o çocukluk sandıklarının birinde… Aslında “çocuktur unutur” kalıbının yanlışlığı ve aslında en beklenmeyen durumun çocuk üzerindeki etkisini görmememizi sağlıyor. Onlar hiçbir şeyi unutmuyorlar. Hepimizden daha masum olan onlara gerçek kardeşliği göstermeye ve Dünya’nın kıskançlık, paylaşmama üzerine değil, iyilik, cömertlik ve sevgi ile döndüğünü öğretmesi gerekmektedir.
2020 Nobel Edebiyat Ödüllü Louise Glück dizelerinde şöyle der; “Dünyaya bir kez çocukken bakarız. Geri kalanı hatırlardır.” Çocukluk belki anımsadığımız tek gerçeklik ve tek gerçek andır. O anları onlar için güzelleştirmek, onları sevmek ve sevmeyi öğretmek bizlerin elinde.
Teşekkürler,
Özden Nur Karpınar
KAYNAKÇA:
Samurçay N., “Çocuklarda Kardeş İlişkileri”,syf;6-12, 1982
Veli Bülteni Dergisi, “Kardeş Kıskançlığı” 2019(7)
Çınarbaş C., Nilüfer G. “ Adler Ve Sulloway’in Doğum Sırası Kuramları Ve Görgül Bulguları İle Bir Derleme” 59.1 (2019): 125-151, DTCF Dergisi
👌👏
YanıtlaSil