AŞKIN KURAMI OLUR MU?
 |
Aşk, hayatımızda sıklıkla duyduğumuz kavramlardan biridir. Mitolojiden şiire, türkülerden mektuplara her yerde vardır. Günlük yaşantımıza bu kadar sinmiş olan bir kavramın içini doldurmak da bir o kadar zor olacaktır. Türk Dil Kurumunun tanımına göre “Aşırı sevgi ve bağlılık duygusu” demektir. Farklı aşk tanımları da söz konusudur. Örneğin Freud aşkı, cinselliğin yüceltilmesi olarak, Harlow bağlanma davranışı olarak ve Fromm ilgi, sorumluluk, saygı ve anlayış olarak tanımlamıştır. (Atak ve Taştan, 2012).
Aşk kavramı psikolojide de araştırmaların konusu olmuştur. Farklı araştırmacılar farklı kuram ve modeller önermişlerdir. Sternberg'in (1986) üçgen aşk kuramı; Lee'nin (1973,1977, 1988) aşk biçimleri sınıflandırması; Hazan ve Shaver'in (1987) romantik bağlanma olarak aşk yaklaşımı vardır. ( Açıkel, 2013). Aşkı nöropsikolojik, evrimsel açıdan inceleyen araştırmalar da mevcuttur.
İlk olarak Sternberg’in aşk üçgeni ile başlamak istiyorum. Sternberg’e (1999) göre aşk, yakınlık, tutku ve bağlılık öğeleri olan bir kavramdır. Yakınlık: Bağlılık, yakın olma, ve sırları paylaşma hislerini içerir. Tutku: Cinsel ve romantik çekim öğelerini barındırır. Bağlılık: İlişkiyi ileri boyutlara taşımak için gerekli olan sorumluluk, planlama, insiyatif alma gibi öğeleri içerir. Sternberg için bir ilişkinin mükemmel olması, bu üç öğeyi de dengeli şekilde içermesine bağlıdır. Ancak kişilik özelliklerine ve partnerler arası iletişimin kalitesine göre, çok farklı kombinasyonlardan ortaya çıkan farklı boyutlarda ilişkiler de bulunur. ( Dökmeci, 2014)
Lee (1973), aşka ilişkin yaklaşımın siyah-beyaz bir resim görmeye benzemediğini; bu nedenle, aşkın renkli bir resminin oluşturulması gerektiğini öne sürerek, aşkı açıklamak için çok renklilik benzerliğini kullanmıştır. ( Açıkel, 2013). Lee’ nin aşk biçimleri sınıflandırmasına göre benzer şekilde hiçbiri diğerine indirgenemeyen üç temel/birincil aşk biçimi vardır: Tutkulu aşk (eros), oyun gibi aşk (ludus) ve arkadaşça aşk (storge). Bunların ikili bileşimleri, ikincil aşk biçimlerini ortaya çıkarır: Arkadaşça aşk ve oyun gibi aşk birleşerek mantıklı aşkı (pragma), tutkulu aşk ve oyun gibi aşk birleşerek sahiplenici aşkı (mania), tutkulu aşk ve arkadaşça aşk birleşerek özgeci aşkı (agape) oluşturur.
Shaver ve arkadaşları, Bowlby'nin içsel çalışma modelleri, bu modellerin kişiliğe yansımaları ve Ainsworth'un bağlanma türlerine ilişkin görüşlerini romantik aşka uyarlamaya çalışmışlardır. ( Shaver, Hazan ve Bradshaw, 1988). Bu kurama göre çocuklukta kurulan bağlanma stilleri yetişkinlikte kurulan bağlanma stillerini etkiler. Bağlanma kuramıyla ilgili çalışmalarda, çocukluktaki anne baba sıcaklık ve ilgisinin, yetişkinlerin güvenli bağlanma stili geliştirmesiyle ve anne baba reddinin ise güvensiz bağlanmayla ilişkisi gösterilmiştir.( Perris ve Anderson, 2000).
Aşka ilişkin evrimsel yaklaşım, aşkın doğal olarak oluşan bir eylemler sınıflamasını temsil ettiğini savunur. Üreme açısından değerli bir eşi kendine çekmek için karşı cinsin üyeleri tarafından arzulanan bazı kaynakları göstermek gereklidir. ( Atak ve Taştan, 2012) . Bu evrimsel yaklaşımda aşkın, amaçlı davranışlar ya da aşk eylemleriyle ortaya koyulduğu öne sürülmektedir. Bu davranışlar, eş seçimi, kaynak paylaşımı, gebelik gibi bugüne ait amaçlara hizmet eder.
Aşkı tek bir kurama indirgemek veya tek bir tanıma sığdırmak zordur. Her açıdan aşkı inceleyebiliriz. Aşkı bilimsel temellerde açıklamaya çalışmanın yanı sıra bizim için aşkın ne demek olduğu önemlidir. Kimi zaman annemize, kimi zaman bir sevgiliye bazen çocukluğumuza duyduğumuz aşk. Elimizle tutamayız, gözümüzle göremeyiz ama bir yerlerde her zaman hissederiz.
TEŞEKKÜRLER,
SEMA GÜRBÜZ
KAYNAKÇA
Açıkel, M. (2013). Üniversite Öğrencilerinin Aşk Biçimleri ve Kişilik Özellikleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi.
Atak, H., & Taştan, N. (2012). Romantik ilişkiler ve aşk. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 4(4), 520-546.
Dökmeci, M. (2014, Eylül). Aşık olmanın anatomisi: Robert Sternberg’in aşk üçgeni. https://www.uplifers.com/asik-olmanin-anatomisi-robert-sternbergin-ask-ucgeni/#ixzz6Y2SobgjM adresinden elde edildi.
Perris C, Andersson P. Experiences of parental rearing and patterns of attachment in adulthood. Clin Psychol Psychother 2000; 7:279-288.
Shaver P, Hazan C, Bradshow D. Love as attachment: the integration of three behavioral systems. In Psychology of Love (Eds RJ Sternberg, ML Barnes):1-36. New
Haven, Yale University Press, 1988.
Sternberg RJ. Cupid’s Arrow: The Course of Love Through Time. UK, Cambridge University Press, 1999.
Yorumlar
Yorum Gönder