YAVAŞ GELİŞMESİYLE GEÇ FARK EDİLEN AFET: KURAKLIK VE TSSB İLİŞKİSİ- BERRAK ÇAKIROĞLU

YAVAŞ GELİŞMESİYLE GEÇ FARK EDİLEN AFET: KURAKLIK VE TSSB İLİŞKİSİ

 

Toplumun sahip olduğu olanakları ve kaynakları kullanarak aşamayacağı doğal, insan ya da teknoloji temelli gelişen ve bireylerin fiziksel, sosyal ve ekonomik kayıplar yaşamasını, olağan yaşamını ve gerçekleştirdikleri faaliyetlerinin sekteye uğramasına hatta durmasına sebep olarak bireyden topluma tüm yapıları etkileyen olaylar afet olarak adlandırılmaktadır (Ergünay, 1999, akt. Kılıç, 2008). Afetlerin 31 farklı türünün olduğu ve 28 tanesinin meteoroloji kaynaklı meydana geldiği bilinmektedir ve bu 28’den birini de kuraklık oluşturmaktadır. Küresel iklim değişikliği ile de artarak devam eden kuraklık içlerinden en tehlikeli olanı olarak görülmekle birlikte yavaşça ilerleyerek geniş alanlara etki etmesi nedeniyle baş etmesi güç bir afet türüdür (Akbaş, 2014; Kapluhan, 2013). 

Bireylerin deneyimledikleri afete yüklemiş oldukları anlam; bireyin yaşı, cinsiyeti, baş etme yöntemleri, uyum sağlama becerileri, sosyal kaynakları ve kişisel özelliklerine göre birtakım farklılıkların görüleceği göz önünde bulundurulmakla birlikte herhangi bir afeti deneyimleyen bireylerde olay ve durumları kontrol edemiyor olma hissine ek olarak ileride daha kötülerine maruz kalabileceği olasılığına karşı yoğun negatif duygular vb. birçok tepki görülmekle birlikte kişinin kuraklığa bağlı olarak maddi manevi uğradığı kayıplar, yaşadığı korku, stres vb. duygular bireyin TSSB yaşamasına neden olabilmektedir. Günümüzde 19 ülkenin su kıtlığı ile mücadele ettiği bir dünyada insanların kuraklığa bağlı olarak TSSB yaşamaları da mümkün olabilir. 

Bireyin tanık olduğu veya yaşadığı gerçek ölüm veya ölüm tehdidi barındıran, fiziksel bütünlüğüne karşı herhangi bir tehdit oluşturan ya da ağır yaralanmaya sebep olan olaylar travma olarak ifade edilmektedir (Amerikan Psikiyatri Birliği, 1994, akt. Karasapan, 2014). Bu olaylar fiziksel ve cinsel saldırılar, ölümcül hastalıklar, savaşlar ve kazalar olabilmekle birlikte doğal afetleri buna bağlı olarak kuraklığı da kapsadığı belirtilebilir. Deneyimlenen bu travmatik olaylardan sonra birey kaygılanabilir, uyku problemleri, kabus görme, aşırı uyarılma ya da hissizlik vb. sorunlar yaşayabilir ve hatırlatıcı uyaranlardan kaçınabilir yani fiziksel ve psikolojik olarak çeşitli tepkiler gösterebilir (McHugh ve Treisman, 2007). Travma sonrası stres bozukluğu tanısına dair ayrıntılı bilgi DSM-V’te bulunsa da kısaca bireyin beden bütünlüğüne tehlikeye sokan yaralanma, cinsel saldırı ve ölüm gibi bir yaşantı deneyimlemesi ya da buna tanık olmasına bağlı olarak yoğun korku ve çaresizlik yaşaması, deneyimlediği olayın tekrar yaşantılanması ki bu kabus görme, geriye dönüşler biçiminde de olabilmektedir, travmatik deneyimi hatırlatıcı uyarılardan kaçınma, kızgın davranışlar ve öfke patlamaları, fütursuzca davranmak veya kendine zarar verecek davranışlar sergilemek, abartılı bir şekilde irkilme, konsantre olmada zorlanma ve uyku problemleri yaşama şeklinde özetlenebilir ve bunları 1 aydan uzun bir süre yaşamış olmalıdır. Deneyimlenen olayın birey için travmatik olabilmesinde önemli olan iki unsur, ani olması ve kontrol edilememesine bağlı olarak çaresizlik duygusuna sebep olmasıdır ki afetler de bu nedenle bireylerin TSSB yaşamalarında bu iki unsurun büyük rolünün olduğunu düşünmekteyim. Kuraklık su kaynaklarının alanında bir daralmaya neden olmakla birlikte buna bağlı olarak tarımsal üretim alanları da daralmakta, su ve gıda sorunlarına bağlı olarak insanlar hastalanabilmekte, işlerini kaybetmekte, mevcut kaynaklara ulaşmak ve kullanabilmek için bireyler, topluluklar arasında çatışmalar meydana gelmekte olduğu her birimizin bildiğini ve tüm bunlara bağlı olarak kuraklığın TSSB ile ilgili olduğunu düşünmekteyim. Bu konuya dair alan yazın incelendiğinde iklim değişikliğinin, kuraklığın ve TSSB’nin birlikte ele alındığı çeşitli çalışmalar olmakla birlikte kısıtlı sayıda çalışma yapıldığı görülmektedir. Çalışmalarda bu unsurların birbirleriyle ilişkili olduğuna ya da olmadığına dair sonuçlara ulaşan çeşitli çalışmalar görülmektedir (örn: Coêlho, Adair, Mocellin, 2017; Zeligman, Majuta ve Shannonhouse, 2020; Rataj, Kunzweiler ve Garthus-Niegel, 2016; Cianconi, Betrò ve Janiri, 2020). İlişkinin olmadığını bulan çalışmaların bulgusunda kuraklığın yavaş gelişen bu nedenle etkilerinin fark edilip, hissedilmesinin uzun sürmesinin etkisi olabileceğini düşünmekteyim ancak insanların kaygılanmalarına, stres yaşamalarına neden olduğu şüphesiz bir gerçektir. Gelecekte kuraklığın daha da artmasına ve buna bağlı travmatize deneyimler yaşamamak için aniden meydana gelmiyor olmasıyla diğer afet türlerinden ayrılıyor olma özelliğinden mümkün olduğunca faydalanarak bu fırsatı değerlendirmeli ve olumsuz etkilerini minimize etmeye yönelik üzerimize düşen görevlerin sorumluluğunu alarak doğaya saygı duymalı ve ona zarar vermekten mümkün olduğunca kaçınmamız gerektiğini düşünmekteyim. Diğer canlıların ve tüm canlıların gelecek nesillerinin de dünyanın su kaynaklarını kullanma hakkını gasbetmemiz gerektiğinin farkında olmalıyız. 

Teşekkürler

Berrak Çakıroğlu

Kaynaklar

Akbaş, A. (2014). Türkiye üzerindeki önemli kurak yıllar (Important Drought Years over Turkey). Coğrafi Bilimler Dergisi, 12(2), 101-118.

Cianconi, P., Betrò, S., ve Janiri, L. (2020). The Impact of Climate Change on Mental Health: A Systematic Descriptive Review. Frontiers in Psychiatry, 11. doi:10.3389/fpsyt.2020.00074 

Coêlho, A. E., Adair, J. G. Ve Mocellin, J. S. P. (2004). Psychological responses to drought in northeastern Brazil. Revista Interamericana de Psicologia/Interamerican Journal of Psychology, 38(1).

Kapluhan, E. (2013). Türkiye’de kuraklık ve kuraklığın tarıma etkisi. Marmara Coğrafya Dergisi, 27, 487-510.

Karasapan D. (2014). Travma sonrası stres bozukluğunda kullanılan bilişsel ve davranışçı terapi protokollerinin terapötik bileşenlerinin etkisine yönelik bir meta-analiz. (Yüksek lisans tezi). Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi’nden edinilmiştir. (Tez No. 355933)

Kılıç, M. (2008). Afetlerde psikososyal hizmetlerin etkililiği: Türk kızılayı ve 2005 Pakistan depremi. (Yüksek lisans tezi). Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi’nden edinilmiştir. (Tez No. 204093)

McHugh, P. R. ve Treisman, G. (2007). PTSD: A problematic diagnostic category. Journal of Anxiety Disorders 21(2), 211-222.

Rataj, E., Kunzweiler, K. ve Garthus-Niegel, S. (2016). Extreme weather events in developing countries and related injuries and mental health disorders – a systematic review. BMC Public Health 16(1). doi: 10.1186/s12889-016-3692-7

Zeligman, M., Majuta, A. R., ve Shannonhouse, L. R. (2020). Posttraumatic growth in prolonged drought survivors in Botswana: The role of social support and religious coping. Traumatology.