EVRİMSEL PSİKOLOJİ PERSPEKTİFİNDEN SALDIRGANLIK NEDENLERİ- BERRAK ÇAKIROĞLU

EVRİMSEL PSİKOLOJİ PERSPEKTİFİNDEN SALDIRGANLIK NEDENLERİ

İnsanların şempanze olmadığı aşikâr olmakla birlikte iki türün ortak olduğu noktalar evrimsel psikologların dikkatini çekmektedir bu ortak noktalardan birini de Wrangham ve Peterson (1996) yaptıkları gözlem sonucunda bilimsel temellere dayandırılmıştır. 5000 memeli ve 10 milyonu aşkın tür ile yaptıkları bu çalışmada ulaştıkları sonuç yalnızca şempanzelerin ve insanların kendi türlerine karşı ölümcül saldırılarda bulunan erkeklerce başlatılmış eş güdümlü koalisyonlar gösterdikleri buna ek olarak komşu bölgelere baskın yaptıklarıdır. Bu durum bilinen diğer türlerde görülmemektedir. İki türün ortak yönlerinden biri de sayısal olarak üstün olan kişi ya da grupların saldırma ihtimallerinin daha yüksek düzeyde olmasıdır. Evrimsel psikoloji perspektifinde saldırganlığın temelinde birkaç unsur vardır.

Bireyler saldırganlaşarak diğerlerinin stoklamış olduğu değerli kaynakları elde etmeyi hedeflemektedir buna örnek olarak çocuklarda akran zorbalığı yetişkinlerde de şiddet ve hırsızlık verilebilir. Burada bireylerden birinin diğerinin malına, parasına vb. herhangi bir kaynağını zor kullanarak ele geçirmesi söz konusudur ve bu her yaştan insanda görülebilmektedir. Bu fiziksel saldırganlığa erkeklerde daha sık rastlanmaktadır ve cinsiyete dayalı farklılaşma üç yaş gibi erken bir dönemde meydana gelmektedir.
Saldırganlıktan korunmak için de saldırganlığın kullanıldığı görülmektedir. Mevcut kaynakların saldırılara karşı korunması ve potansiyel saldırılara karşı korkutucu bir izlenim yaratarak caydırmak için kullanıldığı görülmektedir.

Aynı cinsiyete sahip bireylerin aynı kaynaklara ulaşmak için çabaladığı durumlar da saldırganlık yaratabilir. Bireylerin hemcinslerinin itibarına, beğenilirliğine, konumuna, onuruna vb. pek çok alanda zarar vermek amacıyla sergilediği saldırgan tavırlardır. Bu sosyal medya kullanımının yaygınlaşmasıyla siber zorbalık olarak da kendini göstermektedir. Kadınların sözlü saldırganlık ile rakip hemcinslerinin dışlanmasını sağladıkları ifade edilmektedir. Sosyal medya hesaplarında paylaşım yapan kadınların hemcinslerinin başta fiziksel görünümleri olmak üzere pek çok konuda saldırganca söylemlerine maruz kaldıkları hemcinslerinin yaptıkları yorum ve paylaşımlar aracılığıyla görülmektedir. Kadınların saldırganlıklarını çoğunlukla dolaylı bir şekilde ifade ettikleri görülmektedir. Evrimsel psikolojiye göre bunun temelinde üreme tehditlerini azaltmaya yönelik olan çaba vardır.

Saldırganlığın temelindeki bir diğer unsur da durum ve güç hiyerarşisidir. Çetelerde ve savaş anlarında saldırganlık bireye cesurluk atfedilmesine ve bireylerin güçlü kabul edilerek hiyerarşik olarak bir üst noktaya taşınmasını sağlayabileceği gibi ülke yöneticisi, eğitimci vb. konumda olan bireylerde ise itibar kaybına yol açabilmektedir. Burada bağlamın ne kadar önemli olduğu görülmektedir.

Bireylerin gelecekte karşılaşabileceği potansiyel tehlikelere karşı korunmasında da saldırganlık önem arz etmektedir. Çoğumuz bizden daha saldırgan kişilerle çatışmaktan kaçınırız. Buna örnek olarak bir savunma sanatı alanında eğitimli bir kişiyle veya benzer olarak boks yapan birine karşı saldırgan davranışlarda bulunmaktan çekinmesi verilebilir.

Saldırganlığın temelindeki bir diğer unsur da ne yazık ki cinsel sadakatsizliği engellemek amaçlı olduğu görülmektedir. Erkekler partnerlerinin onları aldatma riskine karşı ya da kıskançlıkları nedeniyle kadınlara şiddet uygulamaktadır. Böylece kadınların onlara olan bağlılıklarını korumayı, onları diğer erkeklerden uzak tutmayı amaçlamaktadırlar bu nedenle de hala ne yazık ki her gün pek çok kadın bu nedenle şiddete maruz kalmakta hatta öldürülmektedir. Bu cinayetlerin temelinde bazı kültürlerdeki onuru geri kazanma meselesi olduğu da görülmektedir. Bireylerin sadakat ve onurun bu şekilde korunamayacağının farkında varmaları, kimsenin şiddetin herhangi bir türüne maruz kalmaması, kalınması ya da buna şahit olunması durumunda da sessiz kalmamaları dileğiyle.

Evrimsel psikoloji açısından insanların yaşamlarını sürdürmelerini ve üremelerini sağlayan saldırganlık bu yazıda yalnızca nedenlerini oluşturan etmenler açısından kısaca ele alınmıştır ancak ayrıntılı bilgi edinmek isterseniz kaynakçadaki kitabı incelemenizi tavsiye ederim.

Teşekkürler.
Berrak Çakıroğlu

Kaynaklar
Wrangham, R. and Peterson D. (1996). Demonic males: Apesand the origins of human violence. New York: Houghton Mifflin Harcourt.
Buss, D. M. (2019). Evolutionary psychology: The new science of the mind. (6th ed.). New York: Routledge.