SOSYAL DUYGULARIN TEMELİ:
AYNA NÖRONLAR
Bir canlının herhangi bir eylemi deneyimlerken sinir sisteminde gerçekleşen elektrofizyolojik değişikliklerin, aynı eylemi başka bir canlının deneyimlemesine bağlı olarak da gerçekleşmesine “ayna nöron etkisi” denir. Bu olgunun temelinde yatan unsur, bir canlının sinir sistemi etkinliğinin yalnızca kendi edimlerine bağlı olarak aktive olması değil, başka bir canlıyı gözlemlerken de sinir sisteminde aynı –veya benzer- bir etkinin oluşmasıdır.
1980’li yıllarda makak maymunları üzerinde bir dizi
araştırma gerçekleştiren İtalyan Giacomo Rizzolatti ve ekibi, beklenmedik bir olayla karşılaştılar. Araştırmaların asıl amacı, makak maymunlarının davranışlarına bağlı olarak sinir sisteminde meydana gelen değişiklikleri ölçümlemekti. Bu amaçla makak maymunlarının planlama ve hareket koordinasyonundan sorumlu ventral premotor kortekslerine elektrotlar yerleştirildi. Monitörde, elektrofizyolojik değişiklikleri ölçümleyen elektrotların topladığı veriler kaydediliyordu. Beklenmedik bir anda, maymunların karşısında iştahla fıstık tüketen bir araştırmacı monitörden gelen dalga sinyalleriyle irkildi. Bu sinyaller, maymunların fıstıkları kopartırken oluşturduğu sinyallerle oldukça benzerdi. Giacomo ve ekibi, bu araştırma modelini defalarca tekrarlayarak elde ettiği veriler doğrultusunda “ ayna nöronlar” kavramının temelini oluşturdu.
Makak maymunları, sahip olduğu ayna nöron özelliği sayesinde aynı cins canlıların deneyimlediği olayları duyumsayabilir ve tepki oluşturabilirler. Yavru makak maymunları dahi, insanların hareketlerini kolayca taklit edebilir, ona uygun bir cevap oluşturabilirler. Makak maymunlarında gözlemlenen ayna nöronların varlığı, bataklık serçesinde de ötme, birlikte cıvıldama faaliyetlerinin araştırılmasıyla saptandı. Bataklık serçeleri bireysel çapta öterken, öten başka bir kuşu gözlemlerken ve grupsal ötüşme faaliyetlerinde bulunurken oldukça benzer nörolojik tepkiler oluştururlar.
İnsanda ise ayna nöronların varlığı kesin bir üslupla kanıtlanamamış olsa da birçok heyecan verici bulguya rastlandı. Makak maymunlarında ayna nöronların aktive olduğu F5 bölgesi, insanlarda özellik bakımından Broca alanına denk gelir. Nitekim bu alan üzerinde yapılan araştırmalar, ayna nöronların etkisine benzer etkilerin bu alanda da gerçekleştiğini gösterdi. Ancak insan zihni ve sinir sisteminin karmaşıklığı, ayna nöronların tek bir alanda toplanmış bir bütün olmadığını aksine beyindeki birçok alanın ayna nöronların vazifesine eş tepkiler geliştirdiğini gösteriyor. Broca alanı ve Wernicke alanı gibi ses çıkarımı ve dil olgusunun gelişmesinde rol oynayan alanlar, empati ve sosyal farkındalık duygularımızın temelinde yatan ön insula, ön singular korteks ve inferior frontal korteks gibi alanlar ve çeşitli biçimlerde hissiyatlarımıza yön veren premotor korteks, tamamlayıcı motor bölgesi ve birincil somatosensory korteks gibi alanlar ayna nöronlarla benzer işlev görür.
Varlığı tam bir kesinliğe kavuşturulamamış olsa da, yukarıda bahsedilen unsurlar insan beyninde ayna nöronlara benzer kısımların bulunduğuna işaret etmektedir. Sosyal davranışlarımıza zemin hazırlayan beynin çeşitli bölümleri, evrimsel psikologlara göre, insanların birbiriyle olan bağlarının sıkılaşmasını, aile ve akrabalık gibi bireyi koruyucu grupların oluşturulmasını ve canlılara birlik-beraberlik duygusunun kazandırılmasını sağlar.
Otizm, psikopati ve antisosyal kişilik bozuklukları üzerinde yapılan araştırmalar, bu tür rahatsızlıklara sahip bireylerde ayna nöron faaliyetlerinin daha az aktive olduğunu saptamıştır. Belki de toplumla bütünleşme olgusuna uyum sağlayamayan bireylerin en önemli problemi sinir sisteminde yer alan ayna nöronları ve benzer işleve sahip bölgelerin daha az etkin olması veya hiç etkin olmamasıdır.
Ayna nöronlar üzerinde yaptığı çalışmalarla tanınan V. S. Ramachandran’ın “Ayna nöronlar, bilim dünyası için DNA’nın keşfinden daha önemli bir aşamadır.” sözü bu nöronların ne kadar mühim olduğunu kanıtlar niteliktedir.
Teşekkürler.
Hüseyin GÜZEY
Kaynakça:
Wikipedia katılımcıları (2020). Ayna nöron. Vikipedi, özgür ansiklopedi. 9 Haziran 2020 tarihinde url://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ayna_n%C3%B6ron&oldid=22362670 adresinden erişildi.
Öztürk, M. & Algan, B. (16 Ağustos 2014). Ayna nöronlar nedir, ne işe yarar? 9 Haziran 2020 tarihinde https://www.google.com/amp/s/evrimagaci.org/ayna-noronlar-nedir-ne-ise-yarar-2534/amp adresinden erişildi.
Acharya, S. & Shukla, S. (2012). Mirror neurons: Enigma of the metaphysical modular brain. 9 Haziran 2020 tarihinde https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3510904/ adresinden erişildi.
Yorumlar
Yorum Gönder