PSİKOLOJİ ALANINI TANIMAK: SAĞLIK PSİKOLOJİSİ- ÖZDEN NUR KARPINAR

PSİKOLOJİ ALANINI TANIMAK: SAĞLIK PSİKOLOJİSİ

Psikolojinin tanımına bakıldığında insan davranışlarının, zihinsel süreçlerinin bilimselliğe dayandırarak incelenmesidir.(Zimbardo, Gerirng, 2015) Alanda çalışan lisans eğitimi psikoloji olan birçok psikolog bu tanımdan yola çıkarak yeni bilgiler ışığında hala bilimsel çalışmalar yapmaktadır. İnsan doğası ne olabilir? Davranışlarımızı yani hareketlerimizi neler belirler ve sosyal çevreye uyum sağlarken nasıl bir değişiklik gösterir? Gibi sorular hala günümüzde güncel bir araştırma konusu olabilir. Hala güncelliğini bu denli koruyan insan doğası ve davranışları olarak adlandırdığımız psikoloji alanı herkesin herhangi bir koşulda aynı davranışları göstermesini beklemekte midir? Hayır. Küçük bir çocuk, başarılı bir sporcu, yoğun çalışma saatlerine sahip bir kadın, işinden ayrılmakta olan bir erkek ya da hayat arkadaşı hasta bir eş... Bu örnekleri elbette çoğaltabiliriz ama biliriz ki bu bireylerin hepsi farklı bir davranış örüntüsü halindedir. Önemli olan soru, bu insanlar doğrusal bir davranış mı çizer? Elbette hayır. Çünkü psikoloji özneleri yani bireyleri kendi içerisinde barındırır ve değerlendirir. Bu özneler ise biricik ve tektir. Farklı yaklaşımlara, farklı bakış açılarına ihtiyaç duyar. Örneğin, klinik alanda uzmanlaşmış birinin şirkette çalışmakta olan yoğun mesai yapan çalışanların motivasyonunu anlaması pek mümkün olmasa gerek ve aynı zamanda bir endistüriyel psikoloji alanında çalışan bir uzmanın bireyin kronik hastalıklarla ile baş etmede, akut yaralanmalarda veya öngörülen hastalıklardan korunmada gerekli destek ve yaklaşımları sunmayacağı ön görülebilir bir gerçektir.(Kocabaş, 2007) Bu örnekler bizlere aslında psikoloji alanının kapsayıcılığını da göstermektedir. Her insanın ve her davranışın özel olduğunu kabul ediyorsak farklı alanlara da ihtiyaç olduğunu kabul etmiş oluruz. Yalnızca klinik ya da gelişim değil birçok alandan bahsedebiliriz. Bunlardan biri ise sağlık psikolojisi.

Sağlık psikolojisi alanı APA(Amerikan Psikoloji Birliği) tarafından 1978 yılında tanınmıştır. 1980 yıllarına geldiğimizde ulaşılan ilk tanımlama; “sağlığın geliştirilmesi ve sürdürülmesi, hastalıkların ve ilgili işlev kayıplarının azaltılması ve tedavisi için psikoloji disiplininin kendine özgü eğitimsel, bilimsel ve mesleki katkılarının toplamı”( Matarazzo,1980) olarak sunulmuştur. Sağlık psikolojisi en temelde psikoloji ve sağlık arasında bağlantılı olduğunu, hastalıkların etiyolojisinde(nedenselliğinde) davranışın rolünü görmekte, sağlıksız davranışları belirlemekte, fizyoloji ile psikoloji arasında bağlantılara, kronik hastalıklar ile yaşamak ve/veya tedavi aşamasında psikolojik halin incelenmesi alanın görev çerçevelerini sunmaktadır. (Korkut, Aktaş, 2018)

Fizyoloji ile psikolojiyi aynı potada eritmek aslında alan için çok fazla sorunun cevabı olmuştur. Örneğin, toplumumuzda bile kişinin hissettiği kaygı seviyesi ile fiziksel bir rahatsızlığının olmasını herhangi bir veriye dayandırmadan çoğu zaman yordanır. Sağlık psikolojisi bu tahmin sürecini bilimselliğe dökerek hipotezler oluşturarak bu sorularında cevabını bizler için araştırmaktadır. Bir yandan da içsel yolculuğumuz ile bedenimiz arasında köprü kurmaya bile benzetebiliriz. Bu alanın güçlü kısımlarından en dikkat çekici olanı belki de içsel doğamızın kötü değil yönlendirmeye ihtiyacı olduğudur. Çünkü bu yönlendirme sayesinde yaşamlarımızı yönetebilir, daha sağlıklı, daha mutlu olabildiğimiz kanısıdır. (Maslow,1962) Her koşulda olmayabilir fakat bir anlığına kendimize dönüp baktığımızda doğal akışı bozan yine biz insanlarız. Bedenimize baskı kuran, onu reddeden bireyin kendisi olabiliyor. Bu durumda da net bir şekilde ya da gizliden gizliye bozulan bir beden sağlığından bahsetmek mümkün olabiliyor. Elbette beden sağlığı ile ruhsal sağlık arasında her araştırma anlamlı bir kuvvet göstermiyor. Fakat bedenin sağlıklı yanlarına odaklanmak, hayatımızda bazı kaygı, korku vb. tüm duyguları yaşamak ve aynı zamanda bu duyguların bizleri ele geçirmeden sınırı korumak yaşamlarımızı iyileştirmekten geçtiği sağlık psikolojisinin ‘sağlıklı birey’ için esasları arasında olmaktadır.(Maslow, 1962)

Yaşamımız boyunca sağlıklı olmamız her şeye rağmen imkânsız bir hal alabiliyor. Bir rahatsızlığı yalnızca bireyin kendi ruhsal sağlığına bağlanamaz. Genetik, biyopsikososyal, sosyokültürel faktörlerin de etkisi unutulmamalıdır. Bu durumda ise sağlık psikolojisi alanında çalışan kimseler hastalık sürecini birey ekseninden daha da büyütürler ve tedavi uyumlarını, hastalığın kendisinden kaynaklı bireyin ve hasta yakınlarının yaşadığı zorlukları, hastalık sürecinde sosyal çevrenin psikoloji üzerinde etkisine bakar ve çözüm üretmeye çalışırlar. (Korkut, Aktaş,2018)

Sağlık psikolojisi danışmanlığı alanda psikolojinin genel hatlarıyla da beslenir. Yani yine danışana öğüt vermezler. Seçenekler sunulur, farkındalık arttırılması sağlanır. Hastalıklar sürecinde bazen kendimizi dinleyemez, odaklanamaz ya da tüm dikkatimizi sağlık problemlerine verebiliriz. Ancak bu disiplinde içinde bulunulan durumu kavramak, kendimize biraz göz atmanın mümkün olacağı açıktır. (Kocabaş,2007)

Sağlık psikolojisi dört temel alan ile daha çok dikkat çekmektedir. Klinik sağlık psikolojisi, halk sağlığı psikolojisi, toplum sağlığı psikolojisi ve eleştirel psikoloji olarak görmek mümkündür.(Usubütün, 2003)Bu alanda çalışmaların haricinde sağlık psikologlarının ilgilendiği alanlar kronik stres, madde kullanım bozuklukları, doğum kontrolü, kanser hastaları, beslenme ve yeme bozuklukları vb. olarak tanımlayabiliriz. Tüm bu alanlar çeşitlendirilebilir. Ancak rahatsızlıklardan da anlaşılacağı gibi alanda çalışan psikologlar farklı eğitimlere tabii olacaktır. Örneğin, kanser hastaları ile çalışan (psikoonkoloji) bir psikolog ile morbid obezite bir birey ile çalışması farklı eğitim ve duygusal yönelimleri içerir. (Kocabaş,2007)

Ülkemizde psikoloji bölümünün ancak kısıtlı bir miktarının insanlara ulaştığını görmekteyiz. Doğru bilgiler ve gerçek psikologlar ile çalışmak ise işin farklı bir boyutu. Fakat alanımızın her bireye ulaşması için uzun senelerdir kendine yol yapmış disiplinleri mevcuttur. Sağlık psikolojisi alanı da bunlardan yalnızca bir tanesi… Alanda lisans eğitimini tamamlayacak arkadaşlarım ya da ruh sağlığının yalnızca klinik bir alandan ibaret olduğunu düşünen insanlar olacaktır. Ama psikoloji bilimsellik ve insan için var olduğu sürece alanını, bilimselliğini, bilgilerini yenilerek ve katlayarak devam etmektedir. Sağlık psikolojisi de hastalık öncesinde korunmada ruh sağlığı ile hasta olduktan sonra olan ruh sağlığımız ile ilgilenerek daha verimli, daha huzurlu, daha kendimizin farkında bireyler olmamız için destek veren alanlardan en önemlileri arasındadır demek mümkün olacaktır.

Sağlık ile kalmanız dileğiyle,

TEŞEKKÜRLER,
ÖZDEN NUR KARPINAR



Kaynakça:

Maslow A., “İnsan Olmanın Psikolojisi ‘Toward a Psychology of Being’” Pegasus, 2001, İstanbul.

Kocabaş Ö. E. “Bir Uygulama Alanı Olarak Sağlık Psikolojik Danışmanlığı” Ege Eğitim Dergisi, 2007(8)2:37-51.

Usubütün S., “Sağlık Psikolojisi Ve Koruyucu Sağlık Çalışmaları” Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 25(4), 2003, Sivas.

Aktaş A., Korkut Y., “Sağlık Bilimlerine Psikolojinin Büyük Katkı Yapacağı Bir Alan: Sağlık Psikolojisi” Acıbadem Mehmet Ali Aydınlar Üniversitesi, Psikoloji, İstanbul, Türkiye, 2018.

Gerring J. R., Zimbardo G. P., “Psikoloji Ve Yaşam” Nobel Yayın, 2015.