STANFORD HAPİSHANE DENEYİ-MUHAMMED ALİ GOZEL

STANFORD HAPİSHANE DENEYİ

Zimbardo Deneyi, diğer bir adıyla Stanford Hapishane Deneyi; psikoloji dünyasının en çok ses getiren, aynı zamanda en acımasız deneylerinden biri. Sosyal Psikolog Philip Zimbardo, insanların şiddete başvurma eğilimlerini ve ''iyi'' olarak nitelendirdiğimiz insanların nasıl ''şeytana'' dönüştüğünü merak edince unu araştırmak adına 1971 yılında Stanford Üniversitesinin laboratuvarına sahte bir hapishane kurmuş ve deney için hazırlıklara başlamış. 2 hafta sürecek bu deney için öncelikle 24 erkek denek bulundu. Deneklere bir hapishane deneyi olacağından bahsedildi ve bir miktar ücret verildi. Fakat bu deneyin iki ucu vardı: Gardiyanlar ve mahkumlar. Deneklerin bir kısmı gardiyan bir kısmı mahkum olarak ayrıldı.

Zimbardo bu deneyin öylesine gerçeği yansıtmasını istiyordu ki işler gerçek hapishanede nasıl işliyorsa, sahte hapishanede de öyle işliyordu. Hatta mahkum rolündekiler gerçekten bir suç işlemiş gibi polisler tarafından yakalanıp hapishaneye getiriliyor ve mahkum kıyafetleri giydiriliyordu. Hatta mahkumların bileklerine pranga vurulmuştu. Gardiyanların ise ellerine coplar verilmişti ve göz teması kurmamaları adına aynalı birer gözlük de takmaları söylenmişti.

Zimbardo'nun yüklediği sorumluluklar şöyleydi:

-Mahkumlar, gardiyanların emirlerini dinlemek zorundalar.

-Gardiyanlar, söz dinletmek adına sert ve baskıcı bir tavır takınabilirler. Ancak asla şiddete başvuramazlar.

Deneyin daha ikinci gününde sesler yükselmeye başladı. Mahkumlar gardiyanların emirlerine uymayı reddettiler ve isyan çıkardılar. Gardiyanlar ise bu isyanı bastırmak için sert baskılara ve şiddete başvurdular. Öyle ki mahkumlar ve gardiyanlar kendilerini rollerine inanılmaz derecede kaptırmıştı ve birkaç günün sonunda birçok denek eski kimliklerini unutup sadece mahkum ve gardiyan rollerini benimsedi. Mahkumlar daha itaatkar ve korkak, gardiyanlar ise çok daha gaddar olmuşlardı.

2 hafta sürmesi planlanan bu deney, altıncı günde sona erdi. Çünkü işler kontrol edilemez bir hal almıştı. Deneyi bu denli acımasız yapan önemli bir detay ise, Zimbardo'nun kural dışı davranışlara ve acımasızca gösterilen şiddete seyirci kalmasıydı. Zimbardo, gardiyanların mahkumlar üzerinde baskı kurmasına izin vermişti fakat şiddete izin vermemişti. Henüz deneyin ikinci gününde başlayan bu zorbalığa ve şiddete 6 gün boyunca seyirci kaldı ve hiçbir müdahalede bulunmadı. Zimbardo, kendinin bir psikolog olduğunu unutup hapishane müdürü rolüne kaptırdığını dışarıdan gelen uyarılar sonucu fark edip, 14 gün sürmesi planlanan deneyi 6. gününde sona erdirdi.

Her ne kadar kötü olaylar yaşanmış olsa da Sosyal Psikolog Philip Zimbardo'nun yapmış olduğu bu hapishane deneyi bize önemli gerçekleri gösterdi. Hapishane müdürü rolündeki Zimbardo dahil olmak üzere tüm gardiyanlar ve mahkumlar çok kısa bir sürede rollerini benimsediler ve eski kimliklerini unuttular. Bu da demek oluyor k, uygun ortamlar sağlandığında herkes her şeyi yapabilir. Günün 24 saati uygulanan psikolojik baskı 2 günde kendini gösterdi, 6 günde kontrol edilemez bir hal aldı. Buradan yola çıkarak ''toplumun bizim üzerimize biçtiği rolleri ne kadar üzerimize giyiyoruz ve benimsiyoruz hatta rolden çıkamaz hale geliyoruz''u sorgulayabiliriz.

TEŞEKKÜRLER.

Muhammed Ali GOZEL

KAYNAKÇA

https://hangiuniversitehangibolum.com/makale/psikoloji-dunyasinin-akilalmaz-deneyi--zimbardo-deneyi-1557060094
https://evrimagaci.org/stanford-hapishane-deneyi-guc-insanlarin-gozunu-nasil-donduruyor-944

Yaşın, F., Başbuğ, S. (2016). Prof. Dr. Philip ZİMBARDO ile Kötülük Psikolojisi Üzerine.

Nesne Psikolojisi Dergisi (NPD) 7(4), 132-140.