Bireylerin Toplumsal Cinsiyet Algılarının Gelişmesinde Ailenin Rolü
Toplumsal cinsiyet kavramı, ilk defa 1955 yılında Money ve Hampson tarafından kaleme alınmış ve Johns Hopkins Hastanesi’nin bülteninde yayımlanan, hermafroditizm konulu bir makalede kullanılmış olup günümüzde altı doldurulmaya devam eden bir kavramdır. Cinsiyet gelişimini etkileyen biyolojik (nature) ve yetişmeye bağlı olan (nurture) etkenler vardır. Literatürde biyolojik cinsiyet, cinsiyet (sex) şeklinde tanımlanırken yetişmeye bağlı olan cinsiyet, toplumsal cinsiyet (gender) olarak geçer. Daha detaylı açıklamak gerekirse, bireylerin biyolojik olarak cinsiyet gelişimlerini belirleyen organlar (vajina, penis), hormonlar (östrojen, testosteron) ve diğer biyolojik farklılıklar cinsiyeti belirlerken, bireylerin yetiştikleri kültür, aile, coğrafya, dini yapı toplumsal cinsiyet rollerini belirler. Örneğin, bir vajinayla dünyaya gelmiş bireyler “kadın”, bir penisle dünyaya gelmiş bireyler “erkek” olarak tanımlanır. Bu bireylerin cinsiyetleridir. Ayrıca, normalin dışında dış genital yapıya sahip “interseks” bireyler de vardır. İnterseks tek bir çatı altında toplanabilen bir durum olmamakla birlikte, çift dış genital bölgeye sahip olma durumu olarak açıklanabilir. İntersekslerin durumu, tartışılmaya devam eden bir durumdur. Kimi bilim insanları ve tıp doktorları interseklerin ameliyat olarak kadın yahut erkek olarak hayatlarına devam etmelerinin daha sağlıklı olacağını savunurken, kimi bilim insanları ve tıp doktorları interseks bireylere yapılacak müdahalenin biyolojik ve psikolojik açıdan bireye zarar vereceğini savunmaktadırlar. Doğuştan getirdiğimiz, biyolojik olarak şekillenen cinsiyetlerimiz bu şekilde özetlenebilir. Ancak, cinsiyet algımızı yalnızca biyolojik cinsiyetlerimiz şekillendirmez. Her toplum, her kültür, her din “kadın” ve “erkek” kelimelerinin altını çeşitli tanımlarla, çeşitli haklarla ve çeşitli sorumluluklarla doldurur. Cinsiyetlerin altını dolduran kavramlar toplumsal cinsiyetle şekillenir. Toplumsal cinsiyet, birey dünyaya gelir gelmez, hatta daha dünyaya gelmeden, başlar. Doğacak kız bebeğe pembe elbiseler seçerken, erkek bebeğe mavi elbiseler seçmek tam olarak toplumsal cinsiyetin başladığı yerdir. Toplumsal cinsiyet biyolojik bir olgu değildir, doğuştan gelmez, zaman içerisinde şekillenir ve değişebilir. Toplumsal cinsiyet algısı bireyin yaşamı boyunca pek çok faktörden etkilenir ve gelişir. Bu faktörlerden bazıları aile, toplum, din, eğitimdir. Bu yazımda, toplumsal cinsiyet algısının gelişiminde ailenin rolünden bahsetmek istiyorum.
Aile, bireylerin eğitilmeye ve şekillenmeye başladığı ilk birliktir. Bilinçli ya da bilinç dışı, pek çok özelliğimizi, sosyal hayatta belirlediğimiz kuralları, etik değerlerimizi ailemizden alırız ve yaşadığımız topluluktaki pek çok normu ailemizin bize yansıtmasıyla benimseriz. Dolayısıyla, toplumsal cinsiyet algımızın şekillenmesinde ailemizin rolü oldukça büyüktür. Diğer pek çok algı gibi, toplumsal cinsiyet algısının da temelleri ailede atılır. Kısacası, ebeveynlerin toplumsal cinsiyet algıları, bireylerin toplumsal cinsiyet algısının gelişiminde çok önemlidir.
Tolan, ailenin toplumsal cinsiyet algısını nasıl şekillendirdiğini şöyle açıklar:
“Aile, bir yandan hem üretim ve tüketim, hem de türün devamı işlevini sürdürürken, diğer yandan da toplumsal değerleri ve buna bağlı olarak cinsel rolleri yeniden üretmektedir. Geleneksel ailede kız çocukları hem yetiştikleri, hem de gelin gidecekleri ailede ataerkil yapıya uyum sağlamak üzere yetiştirilmektedirler. Bu aile tipinde kız çocuğu, giderek genç kız ve kadın, yeniden üretim çerçevesinde ev içi işlerden sorumludur. Bu nedenle kız çocuk, küçük yaşlardan başlayarak evdeki kadınların yaptığı işlere yardım etmekte; onları taklit etmeye özendirilerek ve bunu gerçekleştirerek yeniden üretim sürecine girmektedir. Kız çocuklarının bu doğrultuda toplumsallaşmasını sağlayan en önemli öğelerden biri oyun ve oyuncaktır. Kız çocuğu bebek, minyatür mutfak eşyaları gibi oyuncaklarla, çok küçük yaşlardan başlayarak ev içi rollere ısındırılırken, erkek çocuk saldırganlık simgelerini barındıran silah, araba, uçak gibi oyuncaklara yönlendirilmektedir” (alıntılayan: Vatandaş, 2007, s.39)
Bununla birlikte ebeveynlerin özelliklerine baktığımızda, farklı yapıdaki ebeveynlerin çocuğun toplumsal cinsiyet algısının gelişimine farklı açıdan etki ettiğini söyleyebiliriz. Ebeveynlerin sosyokültürel ve sosyoekonomik yapıları aile içerisinde yetişen çocuğun toplumsal cinsiyet algısının gelişiminde önemli etkenlerdir. Günder ve Yıldız (2016)’ın yapmış oldukları çalışmada çocukların kadına ve erkeğe ilişkin kalıp yargısal görüş belirtmelerinde annelerinin ev hanımı olması, annelerin şiddete uğraması ve çocukların buna tanıklık etmesi, aile içi sorumlulukların geleneksel bir şekilde dağılması gibi faktörlerin etkili olduğu belirlenmiştir. Hem annesi hem de babası ev işlerinde sorumluluk alan çocukların babası sorumluluk almayan çocuklara göre ev içi sorumluluklar konusunda daha az kalıp yargısal oldukları, annenin çalışma durumunun genel olarak kadın ve erkeğe ilişkin kalıp yargıları etkilemediği belirlenmiştir. Baba baskısı olmayan, karşı cinsiyetten kardeşi olan ve kendisine karşı cinsiyete özgü oyuncak alınan çocukların oyun ve oyuncak tercihlerinde daha az kalıp yargısal tercihlerde bulundukları belirlenmiştir. (s.424)
Sonuç olarak, yapılan araştırmaları incelediğimizde, toplumsal cinsiyet algısının aile içerisinde önemli ölçüde etkilendiğini görüyoruz. Aynı şekilde, toplumsal cinsiyetin kadına yönelik şiddet ve kadın cinayetlerini de etkilediği aşikar. Yani, aileden başlıyoruz ve aileye dönüyoruz. Bu durumun, ailenin toplumsal olaylar açısından oldukça etkili olduğunu vurguladığını düşünüyorum. Bu sebeple, aile kuracak bireylerin ve ebeveynlerin toplumsal cinsiyet konusunda eğitiminin çok önemli olduğunu düşünüyorum.
Teşekkürler.
Zeynep Şevval BÜYÜKİZGİ
YAĞAN GÜDER, S. GÜLER YILDIZ, T. (2016). Okul Öncesi Dönemdeki Çocukların Toplumsal Cinsiyet Algılarında Ailenin Rolü. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 31(2). ss.424-446
VATANDAŞ, C. (2007). Toplumsal Cinsiyet Ve Cinsiyet Rollerinin Algılanışı. Sosyoloji Konferansları, (35), ss.29-56
Tebrikler
YanıtlaSil