KİŞİLİK BOZUKLUKLARI
Haberlerde rastladığımız ancak bir türlü anlam veremediğimiz “Ne bakıyorsun? ” kavgasını çıkaran insanlar (Paranoid), kendisine kötü davranıldığı halde ilişkisini koparmayan arkadaşımız (Bağımlı), aşırı kuralcı ve ayrıntıcı patronlar (Obsesif-Kompulsif), başkalarının karşısında yemek yemeye çekinen insanlar (Çekingen), hayvanlara zarar veren gençler (Anti- Sosyal) hepimizin hayatındalar. Onlardan şikayet ediyoruz peki neden yardım etmiyoruz? Teşhis koymaktan kaçınarak toplumun farkındalığını arttırmalı ve onlara karşı duyarlı olmalıyız. Bu insanlar yaşadıkları semptomların farkında değildir ve bu durumdan rahatsızlık duymazlar çünkü davranışları kişiliklerinin birer parçası olmuştur. Kişilik, bir kimseye özgü belirgin özellik, manevi ve ruhsal niteliklerin bütününe denir. (“Kişilik Nedir, Tipleri ve Özellikleri Nelerdir?”, 2017) Peki kişilik bozukluğu nedir? Kişinin kendi kültürüne göre, beklenenden önemli ölçüde sapmalar gösteren, süreklilik arz eden bir iç yaşantılar ve davranışlar örüntüsü olan psikolojik rahatsızlıklar “Kişilik Bozuklukları”dır. (“Kişilik bozukluğu nedir? Türleri, Belirtileri ve Tedavi Seçenekleri”, t.y.)
Kişilik bozuklukları, 3 kümeye ayrılır:
A KÜMESİ: Paranoid, Şizoid, Şizotipal KB B KÜMESİ: Histriyonik, Borderline (Sınır), Narsisistik, Anti Sosyal KB C KÜMESİ: Çekingen, Bağımlı, Obsesif Kompulsif KB
KİŞİLİK BOZUKLUKLARININ NEDENLERİ
Beyindeki hastalıklar, merkezi sinir sistemi bozuklukları etkilidir. Anne ile olan bağ, anne ve babanın yetiştirme tarzı, sergiledikleri tutumlar da bozukluğun sebepleri olarak gösterilebilir. Çocuklukta oluşan ve yerleşen mizaç unsurları, kültürel ve fiziksel çevre gibi faktörleri de yadsınamaz.KİŞİLİK BOZUKLUKLARININ TEDAVİSİ
Kişilik bozuklarının kendi kendine iyileşme ihtimali çok azdır. Tedavi edilmezse, ömür boyu devam eder. Psikoterapi ile tedavisi mümkündür. İlaç tedavisiyle de desteklenebilir.
A KÜMESİ (EKSANTRİK DAVRANIŞLAR)
1.Paranoid Kişilik Bozukluğu
PKB hastası anlatıyor: “Her an tetikte olmaktan çok yoruldum ve bu beni fazlasıyla yıprattı. Eşimle, ailemle ve arkadaşlarımla sorunlar yaşıyorum. Kimseye güvenemiyorum, eşimle bile ayrılma noktasına geldik, arkadaşlarıyla çıktığını söylüyor ama bu benim kafamı kurcalıyor. Ya beni aldatıyorsa ve başka biriyle buluşuyorsa? Odamızda bile yatamıyorum, karım beni öldürüp başkasıyla evlenme hayali kuruyor olabilir. Yemeğimi kendim yapıyorum, asla dışarıdan veya eşimin yemeklerinden yemiyorum içinde zehir olduğunu düşünüp.Ah çok yorulum çok! İş arkadaşlarım benim kuyumu kazıyor, benim başarılı olmamı istemiyorlar. Her iltifatlarında bir ima bir ima! Hiç kimsenin işi gücü yok, herkes benim mutsuz olmam için uğraşıyor sanki. Bir uzmandan yardım almamı istiyorlar ama daha sonra benim aleyhime kullanabilirler diye kimseye sırrımı veremiyorum.”
2.Şizoid Kişilik Bozukluğu
ŞDKB hastası anlatıyor: “Yakın arkadaşım bile yoktu. Yalnızlığı tercih ediyordum ve sosyal ilişkilerden hep kaçtım bu sebeple bilgisayar oyunları oynuyordum, başkalarıyla iletişim kurmadan yapılan etkinliklerden hoşlanıyordum ve zevk almıyordum. Ailem duygusal tepki göstermediğimi, konuşurken jest ve mimik kullanmadığımı söylerlerdi, eleştirilere kayıtsız kaldığım için bencil olarak görülüyormuşum. Öfke veya neşe gibi duyguları güçlü yaşayamıyordum, bir uzmandan yardım almak zamanımı aldı ve benim için zor oldu.”
3.Şizotipal Kişilik Bozukluğu
ŞTKB hasta yakını anlatıyor: “Yavaş yavaş arkadaşlarından uzaklaşmaya başladı ve içine kapandı. Herkesten kuşku duyuyordu, benden bile. Konuşacağı zaman söyledikleri arasında bağlantı kuramıyordum, bazen aynı cümleleri tekrar ediyor tuhaf davranışlar sergiliyordu. Olaylar arasında da anlamsız bağlantılar kuruyor, acayip yorumlarda bulunuyordu. Özel güçleri olduğuna inanıyordu.Bana sesler duyup duymadığımı soruyordu, sanırım gaipten sesler duyuyordu. Kötü enerjilerden korunmak için çıkartmadığı bir bilekliği vardı, giyinişi de garipleşmişti.”
1.Paranoid Kişilik Bozukluğu
PKB hastası anlatıyor: “Her an tetikte olmaktan çok yoruldum ve bu beni fazlasıyla yıprattı. Eşimle, ailemle ve arkadaşlarımla sorunlar yaşıyorum. Kimseye güvenemiyorum, eşimle bile ayrılma noktasına geldik, arkadaşlarıyla çıktığını söylüyor ama bu benim kafamı kurcalıyor. Ya beni aldatıyorsa ve başka biriyle buluşuyorsa? Odamızda bile yatamıyorum, karım beni öldürüp başkasıyla evlenme hayali kuruyor olabilir. Yemeğimi kendim yapıyorum, asla dışarıdan veya eşimin yemeklerinden yemiyorum içinde zehir olduğunu düşünüp.Ah çok yorulum çok! İş arkadaşlarım benim kuyumu kazıyor, benim başarılı olmamı istemiyorlar. Her iltifatlarında bir ima bir ima! Hiç kimsenin işi gücü yok, herkes benim mutsuz olmam için uğraşıyor sanki. Bir uzmandan yardım almamı istiyorlar ama daha sonra benim aleyhime kullanabilirler diye kimseye sırrımı veremiyorum.”
2.Şizoid Kişilik Bozukluğu
ŞDKB hastası anlatıyor: “Yakın arkadaşım bile yoktu. Yalnızlığı tercih ediyordum ve sosyal ilişkilerden hep kaçtım bu sebeple bilgisayar oyunları oynuyordum, başkalarıyla iletişim kurmadan yapılan etkinliklerden hoşlanıyordum ve zevk almıyordum. Ailem duygusal tepki göstermediğimi, konuşurken jest ve mimik kullanmadığımı söylerlerdi, eleştirilere kayıtsız kaldığım için bencil olarak görülüyormuşum. Öfke veya neşe gibi duyguları güçlü yaşayamıyordum, bir uzmandan yardım almak zamanımı aldı ve benim için zor oldu.”
3.Şizotipal Kişilik Bozukluğu
ŞTKB hasta yakını anlatıyor: “Yavaş yavaş arkadaşlarından uzaklaşmaya başladı ve içine kapandı. Herkesten kuşku duyuyordu, benden bile. Konuşacağı zaman söyledikleri arasında bağlantı kuramıyordum, bazen aynı cümleleri tekrar ediyor tuhaf davranışlar sergiliyordu. Olaylar arasında da anlamsız bağlantılar kuruyor, acayip yorumlarda bulunuyordu. Özel güçleri olduğuna inanıyordu.Bana sesler duyup duymadığımı soruyordu, sanırım gaipten sesler duyuyordu. Kötü enerjilerden korunmak için çıkartmadığı bir bilekliği vardı, giyinişi de garipleşmişti.”
B KÜMESİ (DRAMATİK, DUYGUSAL VEYA DÜZENSİZ DAVRANIŞ)
1.Histrionik Kişilik Bozukluğu
HKB hastası anlatıyor: “Kendimi sürekli tiyatro sahnesindeymiş gibi hissediyordum. Herkesin beni beğenmesi için çaba harcıyordum. Yeni tanıştığım insanlarla fazla temasta bulunduğumu ve yapmacık olduğumu söylüyorlardı. İlgi çekmek için ağladığım zamanlar oldu, duygularımı dikkatler üzerimde olmasını istediğim için abartıyordum. Başkalarının beğenisini kazanmak ve onayını almak için yaşamanın ne kadar zor olduğunu fark ediyorum. Şimdi bakıyorum da beğeni uğruna sosyal medya da yaşamadığım olayları yaşamışım gibi gösteriyordum. Bunu dış görünüşümle de yaptım, kıyafetlerimle de. Baştan çıkarıcı davranışlarda da bulunduğumu itiraf etmeliyim. Altında yatan yerleşik inancın “ Yetersizim, zayıfım, dikkate değer değilim. Etkilemeliyim.” olduğunu öğrendim.”
2.Borderline (Sınır) Kişilik Bozukluğu
BKB hasta yakını anlatıyor: “Ne yapacağını kestiremiyorum gerçekten. Duygudurumu sürekli değişiyor ve bu basit bir değişim değil. Yücelttiği, idealize ettiği bir canlıyı veya nesneyi bir kaç dakika sonra yerden yere vuracak kadar değersizleştirebiliyor. Durağan bir benliği yok. Kendine zarar vermeye başladı, bizi de kendine zarar vermekle tehdit ediyor. Bazen çok mutlu olduğunu görüyoruz bazen intihar etmenin eşiğine geliyor. Bana söylediğine göre ilişkilerinde terk edilme korkusu yaşıyor. Partnerinden uzakta kaldığında boşluk hissi yaşadığını söylüyor , partneriyle birlikteyken boğulma hissi yaşadığını dile getiriyor.”
3.Narsisistik Kişilik Bozukluğu
NKB hastası anlatıyor: “Şu an ki pozisyonum yeteneklerimin çok altında. Tabii ki benim zekâmın herkes tarafından anlaşılmasnı beklemiyorum, benim yeteneklerimi yalnızca benim kadar kaliteli, başarılı insanlar ve kurumlar anlar. Ben de beğenilmek isterim, bunu hak ettiğimi de düşünüyorum. Çıkarlarım için başkalarını kullanmaktan asla çekinmem bu yüzden empati duygusundan yoksun olduğumu söyleyenler var. Anlıyorum beni kıskanıyorlar, eee biraz da haklılar benim de kıskandığım oluyor benim gibi insanları.”
4.Anti Sosyal Kişilik Bozukluğu
Sosyal kurallara uymaz. Rahatsız edici ve dürtüsel davranır, yaptıklarının sonucunu düşünmez ve ders çıkarmaz. Agresif ve saldırgandır, yaptıklarından pişmanlık duymaz. İlişki kurabilirler ama ilişkileri kısa sürelidir. Karşı tarafı umursamazlar, vicdan denen şey yoktur. Entelektüel gelişimleri normaldir. Bu hastalara çocukluğunda davranım bozukluğu tanısı konulabilir. Tanı konulabilmesi için 18 yaşından büyük olmalı ve bu davranışlarını en az 15 yaşından beri sürdürmelidir. Genellikle adli sicil kaydı temiz değildir.
1.Histrionik Kişilik Bozukluğu
HKB hastası anlatıyor: “Kendimi sürekli tiyatro sahnesindeymiş gibi hissediyordum. Herkesin beni beğenmesi için çaba harcıyordum. Yeni tanıştığım insanlarla fazla temasta bulunduğumu ve yapmacık olduğumu söylüyorlardı. İlgi çekmek için ağladığım zamanlar oldu, duygularımı dikkatler üzerimde olmasını istediğim için abartıyordum. Başkalarının beğenisini kazanmak ve onayını almak için yaşamanın ne kadar zor olduğunu fark ediyorum. Şimdi bakıyorum da beğeni uğruna sosyal medya da yaşamadığım olayları yaşamışım gibi gösteriyordum. Bunu dış görünüşümle de yaptım, kıyafetlerimle de. Baştan çıkarıcı davranışlarda da bulunduğumu itiraf etmeliyim. Altında yatan yerleşik inancın “ Yetersizim, zayıfım, dikkate değer değilim. Etkilemeliyim.” olduğunu öğrendim.”
2.Borderline (Sınır) Kişilik Bozukluğu
BKB hasta yakını anlatıyor: “Ne yapacağını kestiremiyorum gerçekten. Duygudurumu sürekli değişiyor ve bu basit bir değişim değil. Yücelttiği, idealize ettiği bir canlıyı veya nesneyi bir kaç dakika sonra yerden yere vuracak kadar değersizleştirebiliyor. Durağan bir benliği yok. Kendine zarar vermeye başladı, bizi de kendine zarar vermekle tehdit ediyor. Bazen çok mutlu olduğunu görüyoruz bazen intihar etmenin eşiğine geliyor. Bana söylediğine göre ilişkilerinde terk edilme korkusu yaşıyor. Partnerinden uzakta kaldığında boşluk hissi yaşadığını söylüyor , partneriyle birlikteyken boğulma hissi yaşadığını dile getiriyor.”
3.Narsisistik Kişilik Bozukluğu
NKB hastası anlatıyor: “Şu an ki pozisyonum yeteneklerimin çok altında. Tabii ki benim zekâmın herkes tarafından anlaşılmasnı beklemiyorum, benim yeteneklerimi yalnızca benim kadar kaliteli, başarılı insanlar ve kurumlar anlar. Ben de beğenilmek isterim, bunu hak ettiğimi de düşünüyorum. Çıkarlarım için başkalarını kullanmaktan asla çekinmem bu yüzden empati duygusundan yoksun olduğumu söyleyenler var. Anlıyorum beni kıskanıyorlar, eee biraz da haklılar benim de kıskandığım oluyor benim gibi insanları.”
4.Anti Sosyal Kişilik Bozukluğu
Sosyal kurallara uymaz. Rahatsız edici ve dürtüsel davranır, yaptıklarının sonucunu düşünmez ve ders çıkarmaz. Agresif ve saldırgandır, yaptıklarından pişmanlık duymaz. İlişki kurabilirler ama ilişkileri kısa sürelidir. Karşı tarafı umursamazlar, vicdan denen şey yoktur. Entelektüel gelişimleri normaldir. Bu hastalara çocukluğunda davranım bozukluğu tanısı konulabilir. Tanı konulabilmesi için 18 yaşından büyük olmalı ve bu davranışlarını en az 15 yaşından beri sürdürmelidir. Genellikle adli sicil kaydı temiz değildir.
C KÜMESİ (ENDİŞELİ VEYA KORKULU DAVRANIŞ)
1.Çekingen Kişilik Bozukluğu
ÇKB hastası anlatıyor: “Yakınlıktan kaçıyorum. Şey... Çünkü kendimi yetersiz hissediyorum. Ama... Kusura bakmayın biraz heyecanlandım. İnsanların karşısında konuşmaya pek alışkın değilim bu yüzden sizi biraz sıkacağım. Biraz da bundan dolayı iş mülakatlarına gidemem. Ellerim titrer, ter basar. Akrabalarımın iş yerinde çalışıyorum ve onları memnun etmeye çalışıyorum. Sosyal ortamlara giremiyorum. Ben eskiden lisede de böyleydim. Soruları bilsem de parmak kaldıramazdım. Tahtada soru çözemezdim. Başkalarının karşısında yemek bile yiyemiyordum. Ailem bir uzmana anlatmış durumumu. Önce çekindim ama danışmanım benim farkındalığımı artırdı. “
2.Bağımlı Kişilik Bozukluğu
BKB hastası anlatıyor: “Hep çaresiz biri olduğumu düşünmüştüm. Diğer insanlara muhtaç hissetmişim kendimi. Düşünüyorum da birisiyle konuşurken karşı taraf beni reddeder korkusuyla kendi fikirlerimi bile söyleyememişim. Gündelik kıyafet seçimlerimi hatta hayatî kararlarımı bile başkalarının öğütleri doğrultusunda alırdım. Sorumluluk alamazdım çünkü yeteneklerime ilişkin kendime güvenim yoktu. Sürekli başkalarını memnun etmek için hoşlanmadığım işleri yapardım. Yalnızken kendimi çok rahatsız hissettiğimi hatırlıyorum. “
3.Obsesif Kompulsif Kişilik Bozukluğu
OKKB hastasının patronu anlatıyor: “Bizim çalışanımız çok fazla mesai yapardı. Ne kadar çalışkansa da o kadar katı ve otoriterdi. Çalışanlarının bana şikayette bulunduğunu hatırlıyorum da iş paylaşımı yapmakta zorlanırmış, kontrolün kendisinde olmasını istermiş, kontrol edemeyeceği işlerin doğru yürüyemeyeceğini düşünürmüş. Yapılan etkinliğin amacını unutturacak kadar ayrıntıcı ve mükemmelliyetçiymiş. Kurallara tamamen bağlı olması sebebiyle toleransı yokmuş! Sevdiğim, çalışkan bir çalışandı ancak kendisine ve ailesine vakit ayıramayacak kadar üretmeye adadığını düşünerek onunla bir konuşma yaptığımı hatırlıyorum.“
Yazıdaki hastaların hepsi konunun daha iyi anlaşılması için kurgulanmıştır.
Psikolog seçiminde psikologların, üniversitelerin 4 yıllık psikoloji bölümünden mezun olmuş ve 2 yıllık yüksek lisans yapmış olmasına dikkat ediniz.
1.Çekingen Kişilik Bozukluğu
ÇKB hastası anlatıyor: “Yakınlıktan kaçıyorum. Şey... Çünkü kendimi yetersiz hissediyorum. Ama... Kusura bakmayın biraz heyecanlandım. İnsanların karşısında konuşmaya pek alışkın değilim bu yüzden sizi biraz sıkacağım. Biraz da bundan dolayı iş mülakatlarına gidemem. Ellerim titrer, ter basar. Akrabalarımın iş yerinde çalışıyorum ve onları memnun etmeye çalışıyorum. Sosyal ortamlara giremiyorum. Ben eskiden lisede de böyleydim. Soruları bilsem de parmak kaldıramazdım. Tahtada soru çözemezdim. Başkalarının karşısında yemek bile yiyemiyordum. Ailem bir uzmana anlatmış durumumu. Önce çekindim ama danışmanım benim farkındalığımı artırdı. “
2.Bağımlı Kişilik Bozukluğu
BKB hastası anlatıyor: “Hep çaresiz biri olduğumu düşünmüştüm. Diğer insanlara muhtaç hissetmişim kendimi. Düşünüyorum da birisiyle konuşurken karşı taraf beni reddeder korkusuyla kendi fikirlerimi bile söyleyememişim. Gündelik kıyafet seçimlerimi hatta hayatî kararlarımı bile başkalarının öğütleri doğrultusunda alırdım. Sorumluluk alamazdım çünkü yeteneklerime ilişkin kendime güvenim yoktu. Sürekli başkalarını memnun etmek için hoşlanmadığım işleri yapardım. Yalnızken kendimi çok rahatsız hissettiğimi hatırlıyorum. “
3.Obsesif Kompulsif Kişilik Bozukluğu
OKKB hastasının patronu anlatıyor: “Bizim çalışanımız çok fazla mesai yapardı. Ne kadar çalışkansa da o kadar katı ve otoriterdi. Çalışanlarının bana şikayette bulunduğunu hatırlıyorum da iş paylaşımı yapmakta zorlanırmış, kontrolün kendisinde olmasını istermiş, kontrol edemeyeceği işlerin doğru yürüyemeyeceğini düşünürmüş. Yapılan etkinliğin amacını unutturacak kadar ayrıntıcı ve mükemmelliyetçiymiş. Kurallara tamamen bağlı olması sebebiyle toleransı yokmuş! Sevdiğim, çalışkan bir çalışandı ancak kendisine ve ailesine vakit ayıramayacak kadar üretmeye adadığını düşünerek onunla bir konuşma yaptığımı hatırlıyorum.“
Yazıdaki hastaların hepsi konunun daha iyi anlaşılması için kurgulanmıştır.
Psikolog seçiminde psikologların, üniversitelerin 4 yıllık psikoloji bölümünden mezun olmuş ve 2 yıllık yüksek lisans yapmış olmasına dikkat ediniz.
Teşekkürler.
Betül Beyza GÜLTEKİN
KAYNAKÇA
Kişilik Bozukluğu Türleri ve Belirtileri. (2018, 4 Şubat). Alınan yer http://www.muthispsikoloji.com
Kişilik Bozukluğu Nedir? Türleri, Belirtileri ve Tedavi Seçenekleri. (t.y.). Alınan yer https://www.medikalakademi.com.tr
Taybaş, Ç., (2017, 3 Eylül). “DSM-5’deki 10 Kişilik Bozukluğu", https://sinirbilim.org
Antisosyal Kişilik Bozukluğu ve Psikopati. (2014, Temmuz). Alınan yer http://www.antalyapsikiyatri.com
Karaosmanoğlu, H. A., (2002, 11 Mart). “Antisosyal Kişilik Bozukluğu”, https://www.psikonet.com
Burhanoğlu, S., (2017, 12 Mart). “Narsisistik Kişilik Bozukluğu”, http://www.sabriburhanoglu.com
Şizotipal Kişilik Bozukluğu. (2015, 6 Mart). Alınan yer http://www.htanoropsikiyatri.com
Bayraktar, N., (2017, 25 Mayıs). “Kişilik Nedir, Tipleri ve Özellikleri Nelerdir?”, https://paratic.com
Gerçekten verilen örnekler hayatın içinden, hepimizin tanıdığı kişiler veya biziz. Kalemine sağlık, yazmaya devam etmen dileğiyle
YanıtlaSil