DİSSOSİYATİF BOZUKLUKLAR
Geçilen, deneyimlenen her yol farklı tecrübeler içerir. Deneyimlediğimiz bu hayatta birçok ruhsal rahatsızlık için psikologlara başvuran bireyler de görmek mümkündür. Ancak aralarında algılanması zor ve dikkat çeken bazı rahatsızlıklar bulunmaktadır. Bunlardan birisi de dissosiyatif bozukluklardır. Çünkü çok az bozukluk hemen hemen tüm ruh fonksiyonlarını etkileyecek güçtedir.( Uytun Ç.M., Durmuş R.,Öztop D.B.,2017;17) Bireyin ruhunu bu kadar zorlayacak bozukluk türü aslında hiçbir ayrıma maruz kalmadan incelenmeli ve belirtileri anlaşılmalıdır. Çünkü biliyoruzki bireylerin kendilerini toplumdan soyutlaması, çaresiz hissetmeleri, gelecek hakkında derin kaygılara kapılmaları; birey, psikolog ve bireyin yakınları için kötü sonuçlar doğuracaktır. Tam tersi durumlar da ise istenmeyen sonuçlar olacak ve bireyin bu yolculuğunda daha fazla engel anlamına gelecektir.
Dissosiyatif bozukluklukların tanımlamalarını incelemek gerekir ise DSM-5 tanı ve ölçütlerine göre üç kategoride incelenmektedir. Daha önceki zamanlarda kabaca çoklu kişilik bozukluğu olarak tanımlanan bu bozukluk artık dissosiyatif bellek yitimi, kendine ve gerçeğe yabancılaşma, dissosiyatif kimlik bozukluğu olarak alt başlıklara ayrılmaktadır.( Kring Anna M., Johnson S.L., Davison G.,Neale J., 2017;8) Bu kadar komplike bir rahatsızlık, yaş ilerledikçe görülme sıklığı azalmakta ve ergenlik döneminde küçük depersonalizasyon yaşantıları ciddi seyirden uzak normal kabul edilir hal almaktadır. Daha ciddi durumlarda ise çocukluk stresleri, cinsel ve fiziksel kötüye kullanım, cinsel saldırıda ya da gelişmiş askeri hayatta kalma mekanizmaları sonucu bir savunma mekanizması olarak karşımıza çıkmaktadır.( Şarlak D., Öztürk E., 2018;14-9) Buna göre, DSM-5 tanıları günümüzde artık şu şekilde tanımlanmaktadır; “Disosiyatif Bellek Yitimi: Birey önemli kişisel bilgileri ya da tramvatik hatıraları unutur. Bilgiler geri gelebilir ancak bunun süresi belli değildir.” ( Kring Anna M., Johnson S.L.,Davison G.,Neale J.,2017;8)
“Kendine ve Gerçeğe Yabancılaşma: Kişi kendini rüyada gibi bedeninden ayrışmış ve kendini bir adım ileride izliyormuş hissine kapılır.” (Kring Anna M., Johnson S.L., Davison G., Neale J.,2017;8)
“Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu: Bu rahatsızlığı ilgi çekici hale getiren şey; bu durumda olan birinin iki veya daha fazla kişilik sahibi olmasıdır.” (Kring Anna M., Johnson S.L., Davison G., Neale J., 2017;8) Dissosiyatif kimlik bozukluğu asla şizofreni ile karıştırılmamalıdır. Şizofreni en belirgin tanı kriterlerinden birisi dağınık konuşma, davranışlarken dissosiyatifte kayıp zaman, bellek sorunları mevcuttur.
Elbette tüm bunların yanı sıra kaynak incelemelerine başvurulduğunda disosiyatif kimlik bozukluğu hakkında ilginç bir bulgular elde edilmiştir. En dikkat çekeni ise ülkemizde yapılan araştırmalar da Sivas ilinden elde edilen verilerdir. Bu az rastlanan rahatsızlık için genel anlamda % 0.4 belirtileri taşımaktadır.( Şarlak D., Öztürk E., 2018;14-9) Dünya genelinde de kayıtlara geçen tanılar değişilikler göstermiştir. Bunun başlıca sebeplerinden biri olarak “Danışan rol yapıyor olabilir mi?” sorusu akla gelir. Çünkü tahmin edilebilir ki duygusal olarak karmaşa yaşayan bir kişi için psikolog bu belirtileri aldığında az rastlanan bir durum olduğu için ilgisini artırırsa danışan bunun farkında olarak belirtilerin devamını yönlendirebilir. Örneğin; birey de hafızasında bir takım eksik yerler olabilir fakat bunu hemen dissosiyatif belirti olarak okumak zordur. Bu gibi soruları düşünen araştırmacılar da soru işareti ile yol almaya çalışmaktadır. Bunun yanı sıra alter (kişilikler) olarak bahsedilen tanı ölçütü ise dissosiyatif kimlik bozukluğu yaşan kişi ile aynı belleği de paylaşıyor olabilir. Fakat yine de bellekte var olan problem kilit nokta olarak kalması tüm ruhsal bozukluklardan ayırıcı bir özellik olarak literatürde geçmektedir.( Kring Anna M., Johnson S.L.,Davison G.,Neale J.,2017;8)
Dissosiyatif bozukluklar da özellikle dissosiyatif kimlik bozukluğunda semptomlar çoğunlukla tedavi sırasında kendini gösterebilir. Yani birey tedavi alırken tanı kriterlerini karşılayabilir. Peki bu rahatsızlığın tedavisi ne olabilir? İlk olarak uzun ama imkansız bir yola girilmediği bilinmelidir. Ardından ciddi bir tedavi süreci başlar. Neredeyse hasta başına beş yüz saat terapi sürecinde kişinin tramva, fiziksel saldırı, cinsel saldırı vb. durumlar ardından kendini bölmesine gerek olmadığına, kişiliğin tek kalabileceğine inancına, bellekte yaşanan problemin çözülmesi hedeflerdendir. Bu gibi rahatsızlıklarda kişinin topluma yeniden kazandırılmasında, yararlı bir ortamda bulunmasında fayda olacaktır. Bu yüzden hastaneye yatışlarında sorun değil tam tersine onlar için fayda amacı güder. (Kring Anna M., Johnson S.L.,Davison G.,Neale J.,2017;8)
Anlaşılması gereken tedavi ve sürecin zorluğu fakat üstesinden gelme kabiliyetinin varlığıdır. Yalnızca dissosyatif bozukluklar için değil tüm ruhsal süreçlerin tedavi süreci mevcuttur bilinmelidir. Önemli olan; bireyi kendine, topluma karşı iyi etme halidir. Bu süreci deneyimlemek çıkmaz sokak değil tam aksine yeni başlangıçlara hatta kişinin disosiye olma halinden en gerçek haline doğru giden yoldur. Tüm ruhu etkileyen tramvaların ardından gerçek olana ulaşmak imkansızlıktan uzaktır. Bu süreçte ulaşılacak son kadar zoru yaşamak cesurca atılan bir adımdan ibaret olan bir yolun parçası olacaktır.
KAYNAKÇA
Kring Anna M., Johnson S.L.,Davison G.,Neale J.,Anormal Psikoloji,2017,Nobel Akademik Yayıncılık,Ankara
Flanagan J.S.,Flanagan R.S.,Klinik Görüşme Psikolojik Değerlendirme Esasları,2018,İthaki Yayınevi,İstanbul
Uytun Ç.M.,Durmuş R.,Öztop B.D.,(2014): Dissosiyatif Bozuklukta TanI ve Ayırıcı Tanı: Olgu Sunumu,Klinik Psikiyatri,41-48
Şarlak D., Öztürk E.,(2018): Dissosiyatif Bozuklukların Epidemiyolojisi,Türkiye Klinikleri,Ankara,14-9
“Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu: Bu rahatsızlığı ilgi çekici hale getiren şey; bu durumda olan birinin iki veya daha fazla kişilik sahibi olmasıdır.” (Kring Anna M., Johnson S.L., Davison G., Neale J., 2017;8) Dissosiyatif kimlik bozukluğu asla şizofreni ile karıştırılmamalıdır. Şizofreni en belirgin tanı kriterlerinden birisi dağınık konuşma, davranışlarken dissosiyatifte kayıp zaman, bellek sorunları mevcuttur.
Elbette tüm bunların yanı sıra kaynak incelemelerine başvurulduğunda disosiyatif kimlik bozukluğu hakkında ilginç bir bulgular elde edilmiştir. En dikkat çekeni ise ülkemizde yapılan araştırmalar da Sivas ilinden elde edilen verilerdir. Bu az rastlanan rahatsızlık için genel anlamda % 0.4 belirtileri taşımaktadır.( Şarlak D., Öztürk E., 2018;14-9) Dünya genelinde de kayıtlara geçen tanılar değişilikler göstermiştir. Bunun başlıca sebeplerinden biri olarak “Danışan rol yapıyor olabilir mi?” sorusu akla gelir. Çünkü tahmin edilebilir ki duygusal olarak karmaşa yaşayan bir kişi için psikolog bu belirtileri aldığında az rastlanan bir durum olduğu için ilgisini artırırsa danışan bunun farkında olarak belirtilerin devamını yönlendirebilir. Örneğin; birey de hafızasında bir takım eksik yerler olabilir fakat bunu hemen dissosiyatif belirti olarak okumak zordur. Bu gibi soruları düşünen araştırmacılar da soru işareti ile yol almaya çalışmaktadır. Bunun yanı sıra alter (kişilikler) olarak bahsedilen tanı ölçütü ise dissosiyatif kimlik bozukluğu yaşan kişi ile aynı belleği de paylaşıyor olabilir. Fakat yine de bellekte var olan problem kilit nokta olarak kalması tüm ruhsal bozukluklardan ayırıcı bir özellik olarak literatürde geçmektedir.( Kring Anna M., Johnson S.L.,Davison G.,Neale J.,2017;8)
Dissosiyatif bozukluklar da özellikle dissosiyatif kimlik bozukluğunda semptomlar çoğunlukla tedavi sırasında kendini gösterebilir. Yani birey tedavi alırken tanı kriterlerini karşılayabilir. Peki bu rahatsızlığın tedavisi ne olabilir? İlk olarak uzun ama imkansız bir yola girilmediği bilinmelidir. Ardından ciddi bir tedavi süreci başlar. Neredeyse hasta başına beş yüz saat terapi sürecinde kişinin tramva, fiziksel saldırı, cinsel saldırı vb. durumlar ardından kendini bölmesine gerek olmadığına, kişiliğin tek kalabileceğine inancına, bellekte yaşanan problemin çözülmesi hedeflerdendir. Bu gibi rahatsızlıklarda kişinin topluma yeniden kazandırılmasında, yararlı bir ortamda bulunmasında fayda olacaktır. Bu yüzden hastaneye yatışlarında sorun değil tam tersine onlar için fayda amacı güder. (Kring Anna M., Johnson S.L.,Davison G.,Neale J.,2017;8)
Anlaşılması gereken tedavi ve sürecin zorluğu fakat üstesinden gelme kabiliyetinin varlığıdır. Yalnızca dissosyatif bozukluklar için değil tüm ruhsal süreçlerin tedavi süreci mevcuttur bilinmelidir. Önemli olan; bireyi kendine, topluma karşı iyi etme halidir. Bu süreci deneyimlemek çıkmaz sokak değil tam aksine yeni başlangıçlara hatta kişinin disosiye olma halinden en gerçek haline doğru giden yoldur. Tüm ruhu etkileyen tramvaların ardından gerçek olana ulaşmak imkansızlıktan uzaktır. Bu süreçte ulaşılacak son kadar zoru yaşamak cesurca atılan bir adımdan ibaret olan bir yolun parçası olacaktır.
Teşekkürler.
ÖZDEN NUR KARPINAR.
Kring Anna M., Johnson S.L.,Davison G.,Neale J.,Anormal Psikoloji,2017,Nobel Akademik Yayıncılık,Ankara
Flanagan J.S.,Flanagan R.S.,Klinik Görüşme Psikolojik Değerlendirme Esasları,2018,İthaki Yayınevi,İstanbul
Uytun Ç.M.,Durmuş R.,Öztop B.D.,(2014): Dissosiyatif Bozuklukta TanI ve Ayırıcı Tanı: Olgu Sunumu,Klinik Psikiyatri,41-48
Şarlak D., Öztürk E.,(2018): Dissosiyatif Bozuklukların Epidemiyolojisi,Türkiye Klinikleri,Ankara,14-9
❤️
YanıtlaSil