FREUD ve MİTLER- Minel ALTAY

FREUD ve MİTLER

Doğa güçlerini ve doğaüstü varlıkları konu alan hayal ürünü öykü anlamına gelen ‘mythos’ ile söz ya da akıl anlamına gelen ‘logos’ kelimelerinden oluşan mitoloji, insanlığın geçirdiği gelişim aşamalarını ve düşünme atılımlarını gösteren önemli bir bilgi kaynağıdır. Evrim süreci boyunca insanla birlikte yolculuk eden mitler; insanların bilindışında ve fikir sisteminde canlı bir şekilde yaşamaya ve zenginleşmeye devam etmişlerdir.

İnsan doğasına özgü semboller toplamı olarak da tanımlanabilen mitoloji; kültürün ana dinamikleri olarak niteleyebileceğimiz din, bilim ve sanatın gelişiminde öncü bir rol üstlenmiştir. Bu bağlamda psikolojinin bir bilim dalı olarak var olmasından önce; insanların mitler aracılığıyla yaşam dinamiklerine ilişkin ipuçları sunduklarını ve insan doğasına ilişkin bulguların sistematize edilmesi sürecine ışık tuttuklarını ileri sürmek mümkündür.

Psikoloji ve mitoloji disiplinlerinin kesişimine baktığımızda ise birçok isimden bahsedilebilir fakat Freud anormal davranışı cinsellikle açıklamaya dair adadığı hayatında yararlandığı mitlerle de kendinden en çok söz ettiren isimlerden biri olabilir. Freud’u mitoloji çerçevesinde açıklamaya çalıştığımızda karşımıza birbirinin devamı olan iki önemli kompleks çıkar: Oedipus ve Kastrasyon.

1. Oedipus Kompleksi

‘’Freud, Oedipus kompleksinin içeriğini Yunan mitolojisindeki Sophokles’e ait Kral Oedipus tragedyasına dayandırır. Bir kâhin, Oedipus’un babası Kral Laios’a bir gün oğlunun kendisini öldürerek eşi Kraliçe İokaste ile evleneceğini söyler. Bunun üzerine Laios oğlu Oedipus’u öldürtmek ister, ancak Kraliçe oğlunun öldürülmeden ıssız bir dağa bırakılmasını sağlar. Dağda bulunan Oedipus, çocukları olmayan Kral Polybos ve eşi tarafından sahiplenilir. İlerleyen yıllarda, Oedipus bir gün bir kâhinden başına gelecekleri öğrenir ve gerçek anne babası bildiği bu insanların felaketini hazırlamamak için ülkesini terk eder. Yolda bir yolcuyu öldürür. Öldürdüğü bu yolcu tanımadığı gerçek babası Kral Laios’dur. Yolculuğuna devam eder ve Thebai şehrine varır. Bu şehir bir canavar tehdidi altındadır. Oedipus’un bu canavarı yenmesi üzerine Thebai halkı Oedipus’u Kral ilan eder ve ödül olarak da gerçekte annesi olan Kraliçe İokaste ile evlendirirler. Sonuç olarak, Yunan kahramanı Oedipus, bilmeden babasını öldürür ve annesiyle evlenir. Ancak Oedipus öldürdüğü adamın babası, evlendiği kadının ise annesi olduğunu anladığında iğneyle gözlerini kör ederken, kraliçe Iokaste de kendini öldürür.’’

Freud, Oedipus kompleksini o kadar erken yaşlara dayandırır ki, çocuğun doğduğu andan itibaren aslında bu kompleksin etkisi altına girdiğini iddia eder. Ona göre her çocuğun ilk aşkı karşı cinsteki ebeveynidir. Erkek çocuk, gerçekleştirmenin imkânsız olduğu üç arzunun himayesi altındadır: anneye sahip olma arzusu, babaya benzeme arzusu ve babayı ortadan kaldırma arzusu. Bir yandan fiziksel olarak ondan çok daha güçlü, heybetli olan, otoritesine hayran olduğu babasıyla özdeşleşirken, diğer yandan onun yerini almayı hedefler. Artık babası onun için yoluna çıkan ve ortadan kaldırılması gereken büyük bir engeldir. Baba özdeşleşmesi, tamamen yön değiştirerek, düşmanca bir hâl alır. Özetle Oedipus, teoriye göre karşı cinsteki ebeveyni sahiplenme ve kendi cinsinden ebeveyni saf dışı etme konusunda çocuğun beslediği duygu, düşünce, dürtü ve fantezilerin toplamı.

2. Kastrasyon Kompleksi ve Medusa

‘’Yunan mitolojisinde güzelliği ve saçlarıyla nam salan ölümlü Medusa, özellikle Zeus’un kızı tanrıça Athena tarafından yoğun bir şekilde kıskanılmaktadır. Bu sırada deniz tanrısı Poseidon, Medusa’nın güzelliğine karşı koyamayarak ona aşık olur ve Athena’nın kıskançlığı adeta ikiye katlanır. Poseidon, Athena’nın tapınağında Medusa’ya zorla sahip olur ve Athena pek tabii ki bunu kendine yapılan büyük bir saygısızlık olarak nitelendirir. Öfkeden deliye dönmüş ve beklediği fırsatı da sonunda ele geçirmiştir. Öncelikle Medusa’nın dillere destan olan güzel saçlarını birer yılana dönüştürür. Ardından yüzünü çirkinleştirerek ona bakanların taş kesilmesini sağlayacak şekilde lanetler ve genç kızı bir Gorgon yapar. Ancak bu ağır ceza bile Athena’nın içini soğutmaya yetmemiş olacak ki Perseus’a emir vererek Medusa’nın başını kestirir. Bu korkunç intikamdan sonra Athena, kesik başı kalkanının önüne bağlayarak düşmanlarını taşa çevirme yöntemini kullanır.‘’

Bireyin yaşamında yadsınamaz bir öneme ve etkiye sahip olan Oedipus kompleksini erkek çocuğunda Kastrasyon (iğdiş) kompleksi izler. Bu dönemde, erkek çocuğundaki cinsel uyarılmaları ve çocuğun kendine olan ilgisinin farkına varan anne, bu uyarılmaların doyurulmasının onun için hiç de iyi olmadığını düşünür ve çocuğun penisiyle oynamasını yasaklar. Ancak bu önlem çocuğun davranışının değişmesine yeterli olmaz. Bu durumda anne daha güçlü bir otoriteden, yani babadan faydalanmak ister ve çocuğu babasıyla tehdit eder: İktidarın temsilcisi olan babası onu penisiyle oynarken görürse penisini kesecektir. Başta böyle bir şeyin olası olmadığını düşünen ve dikkate almayan çocuk üzerinde, bu duruma önceden var olan ya da daha sonra ortaya çıkan başka bir koşulun eklenmesi çarpıcı bir etki yaratır: tehditten önce görmüş olduğu annesinin cinsel organını anımsaması ya da tehditten sonra bu organı görmesi. En değer verdiği parçadan yoksun olan bu organı gördüğünde duyduğu tehdidin ciddiyetini anlar, çünkü penisi olmayan anne, çocuğa göre kastre edilmiştir. Freud, çocuğun annesinin bu görüntüsü karşısındaki şaşkın ve bir anlamda felç olma durumunu Medusa mitosu ile ilişkilendirir. Freud, Medusa’nın yılanlı kafasının kadın cinsel organını temsil ettiğini ve bunu gören erkeğin korkudan taş kesildiğini iddia eder. Buna göre, Medusa’nın başının kesilmesi, bir nevi erkek çocuktaki İğdiş kompleksinin görselleştirilmesi olarak kabul edilir.Annesinin bir penisinin olmayışı, çocukta annesinin kastre edildiği düşüncesini uyandırır. Kastrasyon kompleksinin güçlü bir tetikleyicisi olan bu durum, tıpkı Medusa’nın kendine bakan erkekleri taşa çevirmesi gibi, gelişim çağında olan çocuğun korkudan taş kesilmesine neden olur. Çünkü bu görüntü karşısında daha önceden yapılan tehditler çocuğun dünyasında gerçeklik kazanır: Annesi söz dinlememiş ve ceza olarak kastre edilmiştir, bu yüzden de bir penise sahip değildir. Böylece ailesinin gerçekten onun penisini kesebileceği düşüncesine kapılır. Bu durum karşısında, erkek çocuk penisini kurtarabilmek için annesine olan cinsel arzularından vazgeçmek durumunda kalır, yani anneye karşı duyulan Odipyen sevgi, Kastrasyon Kompleksi’ne yol açan Medusa Travması’nın da etkisiyle son bulur.

 Teşekkürler

                                                                                                                                          Minel ALTAY

Kaynakça

• GÜREL, Emet ve MUTER Canan, ‘’ Psikomitolojik Terimler: Psikoloji Literatüründe Mitolojinin Kullanılması’’, Sosyal Bilimler Dergisi S:1 (2007), s.538
• YILDIZ, Sibel, ‘’ FREUDYEN PSİKANALİZ KURAMLARI IŞIĞINDA BALZAC’I İNCELEMEK: TUHAF ÖYKÜLER’’, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Erzurum.